نودي بالولاية»؛ «اسلام بر پنج ركن بنا نهاده شده؛ بر نماز، زكات، حج، روزه و ولايت.»]

[حجّة الوداع:

اين كلمه، به كسر حرف اول (ح) و فتح آن و نيز به كسر واو و فتح آن قرائت شده و آن حجّى است كه پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله در سال 10 هجرى با حضور جمعيتى فراوان از مسلمانان گزارد و از اين رو حجّة الوداع ناميده شده كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در آن سفر با مردم وداع گفت.[1]]

(1)

حديبيّه:

(به ضمّ حاء و تشديد و تخفيف ياء هر دو)، اكنون در بيست و دو كيلومترى غرب مكه، در راه جده، واقع شده و همچنان به اين نام معروف است.

(2)

حديقه:

يكى از صدقات پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در منطقه عوالى مدينه بوده است.

(3)

حديله:

(قصر بنى حديله)، جايگاه «بيرحاء» است كه پيشتر از آن ياد كرديم.

(4)

حرا

(به كسر حاء)، كوهى است كه به آن جبل النور (كوه نور) نيز مى‌گويند و در شمال شرقى مكه مكرمه قرار دارد. غار حرا كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در آنجا به عبادت مى‌پرداخت و نخستين سوره قرآن نيز در همين كوه نازل شد. امروزه ساختمان‌ها و خانه‌هاى مكه تا به اين كوه رسيده است- «نقشه مكه مكرمه».

[حراض:

محلى است نزديك مكه كه ميان «مشاش» و «غمير» واقع است و به نقلى بت عزّى در آن محل نصب شده بود.

اين بت را «ظالم بن اسعد» به آنجا آورد.[2]

اين يكى از بتهاى بزرگ مشركان قريش بود كه ابو سفيان در جنگ احد چنين شعار مى‌داد: «نحن لنا العزّى و لا عزّى لكم»؛ «ما را است بت عزّى و شما بت عزّى نداريد.» پيامبر صلّى اللّه عليه و آله به مسلمانان دستور داد كه در پاسخ او، دسته جمعى و با صداى بلند شعار دهند: «اللّه مولانا و لا مولى لكم»؛ اگر شما به جمادى بى‌تأثير تكيه مى‌كنيد، مولا و تكيه‌گاه ما خداوند بزرگ و توانا است.[3]]

(5)

حردان:

(به ضمّ اول)، وادى‌اى است در يمن. پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله آن را به اقطاع ابو

______________________________
(1). جواهر، ج 17، ص 223

(2). بلادى، ج 2، ص 252

(3). بحار، ج 20، صص 44 و 45

[1] . جواهر، ج 17، ص 223

[2] . بلادى، ج 2، ص 252

[3] . بحار، ج 20، صص 44 و 45