نام کتاب : علوم قرآنى نویسنده : معرفت، محمد هادى جلد : 1 صفحه : 83
است از: 1) نص و خبر، 2) علايم
صورى و ظاهرى، 3) علايم محتوايى و معنوى.
علامه
برهان الدين ابراهيم بن عمر بن ابراهيم جعبرى (متوفاى 732) مىگويد: «براى شناخت
مكى و مدنى دو راه وجود دارد: سماعى، كه از راه نقل و روايت به دست مىآيد. قياسى،
كه از روى ضابطه تشخيص داده مىشود». آنگونه كه علقمة بن قيس (متوفاى 62) از عبد
اللّه بن مسعود روايت كرده است: «هر سورهاى كه در آن «يا
أَيُّهَا النَّاسُ» آمده باشد يا لفظ «كلّا» استعمال شده باشد يا در
ابتداى آن حروف مقطع باشد- جز زهراوين (بقره و آل عمران) و نيز سوره رعد كه بنا بر
قولى مدنى است- يا در آن قصه آدم و ابليس آمده باشد- جز سورههاى طولانى- يا
سورهاى كه در آن سرگذشت انبياى سلف و امتهاى گذشته آمده باشد مكى است، و هر
سورهاى كه در آن از فريضه و تكاليف و حدود شرعى سخن گفته شده باشد، مدنى است»[1].
برخى
خصوصيات ديگرى براى شناخت سورههاى مكى و مدنى ذكر كردهاند كه عبارت است از:
1.
كوتاهى آيات درون يك سوره و نيز كوتاهى سوره، نوعا مكى بودن آن را مىرساند. و
بلندى آيههاى يك سوره علاوه بر بلندى سوره نوعا مدنى بودن آن را ثابت مىكند.
2.
لحن تند و شديد سوره بيشتر با اهل مكه است كه اهل عناد و لجاج و مقاومت در مقابل
حق بودهاند، ولى لحن ملايم و خفيف، مدنى بودن سوره را مىرساند كه بيشتر خطاب به
مؤمنين است.
3.
بحث درباره اصول معارف و اصل ايمان و دعوت به اسلام از ويژگىهاى سورههاى مكى
است. و در سورههاى مدنى بيشتر از تفاصيل احكام و بيان شريعت اسلام سخن گفته شده
است.
4.
دعوت به پايبند بودن به اخلاق و استقامت در رأى و سلامت عقيده و ترك لجاج و عناد و
نيز برخورد تند با عقايد باطل مشركان و ناچيز شمردن انديشههاى تهى و بىاساس
آنان، از خصايص سورههاى مكى به شمار مىرود. در حالى كه برخورد با اهل كتاب و
دعوت آنان به ميانهروى در عقايد و افكار و انديشهها و نيز