نام کتاب : علوم قرآنى نویسنده : معرفت، محمد هادى جلد : 1 صفحه : 319
اكنون در دسترس است و با ضميمه
تحقيق دكتر عبد اللّه محمود شحاته به سال 1975 م به چاپ رسيده است.
پس
از وى افراد ديگرى نيز در اين مسير گام نهادهاند. به گفته جلال الدين سيوطى، ابو
الفرج (متوفاى 597)، واعظ و محدّث و مفسر معروف و ابن دامغانى و ابو الحسين محمد
بن عبد الصمد مصرى و ابن فارس و ديگران، در اين زمينه كتابهايى نوشتهاند؛ كه
كتاب ابن فارس در اختيار جلال الدين سيوطى بوده و در كتاب «اتقان» از آن نقل كرده
است.
عمدهترين
كتاب در دست در اين زمينه كتاب «وجوه و نظائر» نوشته ابو الفضل حبيش بن ابراهيم
تفليسى (متوفاى حدود سال 600) است. اين كتاب به فارسى نگاشته شده و دكتر مهدى محقق
آن را تحقيق نموده در اختيار خوانندگان قرار داده است. اين كتاب در واقع،
تكميلشده كتاب مقاتل ابن سليمان است. مؤلف ابتدا به عربى بر آن افزوده سپس با
اضافاتى آن را به فارسى درآورده است. خود چنين گويد:
«چون
از تصنيف كتاب «بيان التصريف» بپرداختم، نگاه كردم به كتاب «وجوه القرآن» كه مقاتل
بن سليمان رحمه اللّه به تازى ساخته بود بسيار كلمت را از اسماء و افعال و حروف كه
او شرح آن، دو وجه يا سه وجه بيان كرده بود، در كتاب تفسير ابو الحسين ثعلبى رحمه
اللّه هر كلمتى را چهار و پنج وجه موجود يافتم و بسيار كلمت را كه او سه و چهار
وجه گفته بود، در تفسير ثعلبى هريك را شش و هفت وجه معنى يافتم. و بسيار كلمت را
وجوه فروگذاشته بود. و نيز ترتيب كتاب نه بر طريقى نهاده بود كه استخراج آن چه طلب
كنند به وقت حاجت شرح وجوه آن كلمت را به زودى بيابند. پس چون احوال كتاب وى بدين
صفت ديدم خواستم كه در وجوه قرآن كتابى سازم كامل و مفيد كه آنچه در كتاب ثعلبى و
تفسير سورآبادى و تفسير نقاش و تفسير شاپور و تفسير واضح و در كتاب مشكل (ابن)
قتيبه و كتاب غريب القرآن عزيرى در وجوه قرآن بيان كرده است، بر طريق اختصار آن
جمله در كتابم موجود باشد ... و بر وسع طاقت شرح وجوه هر كلمتى را به پارسى واضح
بيان كردم و هر
نام کتاب : علوم قرآنى نویسنده : معرفت، محمد هادى جلد : 1 صفحه : 319