هم دارى؟ گفت: آرى. آنگاه حجاج بن صمّه رو به معاويه كرد و گفت: اى امير مؤمنان‌[1]، من خود در شمار كسانى بودم كه همراه يزيد بن اسد [قسرى‌] بر اثر امداد خواهى عثمان به ياريش بيرون آمديم، (ولى كار از كار گذشته بود)، من و زفر بن حارث به مردى برخورديم كه مدعى بود از قاتلان عثمان است و ما او را (بدين اعتراف) كشتيم. من بايد تو را آگاه كنم كه تو بر على تفوّقى دارى كه على را بر تو چنان رجحانى نيست، زيرا مردمى با تو هستند كه چون سخنى بگويى بر سر سخنت كلامى نگويند و چون فرمانى دهى چيزى نپرسند و به بازخواستت نگيرند. ولى با على كسانى هستند كه چون چيزى گويد گفتگوها برانگيزند و چون فرمانى دهد پرسشها پيش آرند. پس اندكى كه با تو هستند بسى بهتر از بسيارى باشند كه با اويند. و بدان كه على جز به (وصول به كمال) خواست و نيل به دلخواه خود خرسند نمى‌شود و دلخواه او ناخرسندى توست و تو با على در اين زمينه يكسان نيستى، على به عراق بدون شام راضى نمى‌شود ولى تو به شام بدون عراق خوشدلى. معاويه از آنچه كرده بود [تنگدل‌] شد و از اين كه به عثمان كمك نكرده و او را تنها وا نهاده است پشيمان شد.

سوگ سرايى معاويه بر عثمان‌

چون خبر قتل عثمان به معاويه رسيد گفت:

مرا از واقعه‌اى آگاه كردند كه در آن اندوه دل و اشكبارى مداوم چشمان باشد.

در آن، نابودى فراگير و درماندگى كامل است و در آن خوارى و شرمسارى ريشه دوانده.

امير مؤمنان‌[2] دچار فتنه‌اى هولناك شد و غريوى عظيم بر آمد كه جا داشت كوههاى‌

[1] ابن ابى الحديد( پس از نقل اين عنوان) افزوده است:[ و لم يخاطب معاوية بامير المؤمنين قبلها معاويه پيش از اين به عنوان امير مؤمنان خوانده نشده بود] و مراد پيش از اين ديدار است وگرنه حجاج در آغاز همين روايت پيشتر او را به عنوان امير المؤمنين خوانده بود. صفحه 113

[2] مراد عثمان است.- م.