2-

ابو بصير گويد: خدمت امام صادق عليه السلام نشسته بودم كه شخصى از او پرسيد و گفت: قربانت گردم اى پسر پيغمبر از چه جهت شقاوت بگنهكاران رسيد تا خدا در علم خود بر عمل ايشان حكم بعذاب كرد امام (ع) فرمود: اى سئوال‌كننده، هيچ يك از خلق خدا نتواند بحق او قيام كند (و چنان كه شايسته او است انجام وظيفه نمايد) و چون اين مطلب را دانست [بآن حكم كرد] باهل محبت خويش نيروى معرفتش عطا فرمود و سنگينى عمل (و اطاعت خويش) را از ايشان برداشت بطورى كه سزاوار آن بودند، و باهل معصيت نيروى معصيت بخشيد براى آنچه از پيش نسبت بايشان ميدانست و ايشان را از توانائى پذيرش از خود باز داشت و حال آنها با آنچه از پيش نسبت بايشان ميدانست موافق گشت (چون بدنيا آمدند آن نيرو را در معصيت صرف كردند) و نتوانستند وضعى پيش آورند كه ايشان را از عذاب او برهاند زيرا علم خدا را بحقيقت باور كردن سزاوارتر است، اينست معنى «خدا خواست هر چه را خواست» و اينست راز او.

شرح‌

- اين حديث شريف مربوط بباب طينت است كه ان شاء اللَّه در اول جلد سوم بتفصيل بيان مى‌شود زيرا ظاهرا سؤال از اينست كه: از كجا و بچه علت دسته‌اى در اول خلقت محكوم بشقاوت و عذاب خدا گشتند؟ امام (ع) پس از آنكه بمناسبت مقام اولا حال اهل سعادت را بيان ميكند نسبت باهل شقاوت ميفرمايد چون خدا ميدانست يك دسته از مخلوقش پس از آنكه بدنيا آيند طريق گناه و نافرمانى سپارند بدين جهت هنگام خلقت بآنها نيروى معصيت داد و ايشان را از پذيرفتن اطاعت خود ممنوع كرد و اين عمل براى اينست كه خدا بهر كس آنچه سزاوارست عنايت كند و توفيقات و الطاف خاصه خود را بيجا صرف نكند. طريقه و روش خردمندان اين است كه لباس نفيس و گرانقيمت را بر تن نوكر و فرزندى كه در خاك ميغلطد نكنند و اسبى كه گاز ميگيرد افسارش كنند، با اين فرق كه انسان چون علمش كوتاهست هر چيزى را مى‌آزمايد و سپس بطورى كه سزاوار است عمل ميكند ولى خداى تعالى چون كه علام الغيوب است و هر پنهانى نزدش آشكار ميباشد و گذشته و آينده هر چند كه دور هم باشد از نظر علم او روشن است اين عمل را پيش از خلقت انسان انجام ميدهد يعنى هر چيز را بجاى خود ميگذارد، اينست آنچه بفكر ناقص ما نسبت ببيان اين حديث شريف ميرسد، ولى علامه مجلسى قدس اللَّه سره اين حديث را در نهايت صعوبت و اشكال معرفى كرده و تطبيق‌