ب) دليل مركّب از عقل و نقل‌

اين دليل به شكلى است كه برخى مقدّماتش عقلى است، ولى برخى ديگر نقلى مى‌باشد؛ مانند بعضى از مسايل معاد. در اين دليل اگر مقدّمات نقلى، با ادلّه و براهين عقلى اثبات شده باشند و پشتوانه عقلى داشته باشند، در اصل به عقل باز مى‌گردند و در طول دليل عقلى هستند؛ ازاين‌رو، «ملازمات عقلى» ناميده مى‌شوند.

نكته ديگر اين‌كه استفاده از مقدّمات نقلى، هيچ‌گاه به نتايج استدلال خدشه وارد نمى‌كند؛ چرا كه اين مقدّمات نقلى، بر دلايل عقلى متّكى هستند.

ج) دليل نقلى محض‌

دليل نقلى محض آن است كه تمام مقدّمات آن نقلى باشد؛ يعنى از قرآن و روايات تشكيل شده باشند؛ مانند: بعضى از مسايل امامت و معاد. البّته همان‌طور كه ذكر شد، چون دلايل نقلى به عقل و استدلال‌هاى پيشينى عقلى متّكى هستند، در نهايت به عقل منتهى شده و حجّيّت كامل دارند.[1]

[1] - مسايل خاصّ علم كلام كه با روش نقلى و تعبّدى اثبات مى‌شوند، همگى در يك سطح نيستند؛ بلكه يك دسته از مطالب، از جمله حجّيّت رفتار و گفتار پيامبر صلّى اللّه عليه و اله مستقيما به وسيله آيات كريمه قرآن ثابت مى‌شود( بعد از آن كه حقّانيّت قرآن كريم به وسيله دليل عقلى به ثبوت رسيد) سپس مسايل ديگرى مانند تعيين جانشين آن حضرت و حجّيّت سخنان امامان معصوم عليهم السّلام با استناد به بيان پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و اله اثبات مى‌گردد و سرانجام، پاره‌اى ديگر از مسايل، با استناد به سخنان ائمّه اطهار تبيين مى‌شود.

محمّد تقى مصباح يزدى، آموزش عقايد، ج 1- 2، ص 208.