طباطبايى، بررسيهاى اسلامى، ص 202) اختلاف نظر ايشان با ارسطو و هابز در اين است كه ايشان از منظر دينى به انسان مى‌نگرند و براى انسان فطرتى الهى قايل‌اند و اگر به فرد انسانى تأكيد دارند مراد ايشان فرد به معناى اتم اجتماعى نيست بلكه به معناى طبيعت و حقيقت انسانى است كه به مصداق كلام اميرمؤمنان (ع): «اتزعم انك جرم صغير و فيك انطوى العالم الاكبر»؛ تمام مراتب وجود در او پيچيده شده است.

بنابراين از نگاه دينى علامه طباطبايى، انسان بر حسب ذات و طبيعت اولى موجودى الهى است و مراد از سودجويى او در اصل استخدام صرفاً مادى و غريزى نيست بلكه جميع مراتب سود او در ميان است. اما تحقق اين سود در گرو تحقق اجتماع و برقرارى عدالت اجتماعى است و لذا تحقق اجتماع امرى اضطرارى است و اگر انسان را مدنى بالطبع قلمداد مى‌كنيم مدنيت او با طبيعت ثانوى توأم مى‌شود و نه اينكه لازمه ذات و طبيعت اولى انسان باشد.

ملاحظه مى‌شود كه در نگاه دينى وضع طبيعى انسان وضعى الهى است و حتى نخستين انسان كه قدم به عرصه طبيعت نهاده است پيامبر بوده است از اينرو چنانچه انسان را قبل از اجتماع لحاظ كنيم نه مانند نظر ارسطو در رديف حيوانات است و نه مانند نظر هابز گرگى درنده است و نه مانند روسو موجودى است كه بيرون از خير و شر و اخلاق و انسانيت است بلكه موجودى است مفطور به فطرت الهى و تعليم يافته اسماى حسناى حق و بنابراين در اين ديدگاه بازگشت انسانيت به يك امر بكلى اعتبارى نيست و ماهيت انسان را قرارداد اجتماعى تعيين نمى‌كند بلكه مرجع مناسبات و اعمال و افكار او امرى حقيقى و نفس الامرى يعنى فطرت الهى است و درست در همين نقطه تفاوت بنيادين با مبانى سكولاريسم دارد.

ج) مردم‌سالارى دينى در انديشه دينى‌

اكنون در تبيين مردم‌سالارى دينى به جنبه‌هاى زير مى‌پردازيم:

اصولًا در مذهب شيعه قوام اجتماع اسلامى و تحقق سود همگانى يا عدالت‌