دانستن، در اين دويست سال يا صد و پنجاه سالى كه دنيا چهار نعل به سمت معلومات و دانش و قله‌هاى علم حركت كرده، ايران و ملت ايران، جزو گروه‌ها و ملتهاى عقب‌افتاده قرار گرفته است. اگر اين ملت را به حال خود هم وامى‌گذاشتند، در علوم جلو مى‌افتاد و در بيشتر دانشهايى كه در ابتدا از قلب و درون خودِ جوامع جوشيده و سر كشيده و شكفته است، پيشرفت مى‌كرد و پابه‌پاى دنيا پيش مى‌رفت و اين قدر عقب نمى‌ماند.

قرون وسطى، دوران تاريكى اروپاييان و درخشش اسلام‌

بعد از آن كه راه معلومات و علوم روز غربى در ايران باز شد، دستهاى خيانتكار و غافل، كارى كردند كه اين ملت عقب بماند و پيشرفت نكند. سالها و بلكه قرن‌هاى متمادى، ملت ما در اوج قله‌ى علم بود و در هيچ جاى دنيا در آن دوران، اين قدر علوم درخشش نداشت. شما شنيده‌ايد كه قرون وسطى، قرون تاريكى و ظلمات است. امروز هم اروپايى‌ها وقتى مى‌خواهند مردمى را تخطئه كنند، مى‌گويند اينها قرون وسطايى هستند! قرون وسطى، يعنى قرن‌هاى جهالت و ظلمات ملتهاى اروپايى. درست همزمان با اين قرون، قرون درخشش دانش در ايران و كشورهاى اسلامى است. ابن‌سينا و ابوريحان بيرونى و محمّدبن زكرياى رازى و عمرخيام- منجم و رياضيدان بزرگ- و بزرگترين ادبا و بزرگترين علماى ما در علوم طبيعى و بزرگترين رياضيدان‌ها و منجمان و پزشكهاى ما كه امروز آثار علمى آنها در دنيا مطرح است، همزمان با قرون وسطى زندگى مى‌كرده‌اند. بله، قرون وسطى، قرون ظلمات و تاريكى براى اروپايى‌هاست و قرون درخشش دانش براى ما مسلمانها مى‌باشد. اروپايى‌ها، اين حقيقت را كتمان مى‌كنند و مورخان غربى، آن را به زبان نمى‌آورند و ما هم عادت و باور كرده‌ايم!

جدايى دين از علم، علت عمده‌ى تنزل ما

ملتى با اين سابقه‌ى درخشان تاريخى، در دوران ستم فراگير حكومت پادشاهى در اين كشور- و بدتر از همه در اين دويست يا صد و پنجاه سال اخير، يعنى اواخر قاجاريه و همه‌ى دوران پهلوى- از لحاظ پيشرفت علمى، در اين حد از تنزل قرار گرفت. اين، كارى است كه انجام دادند و علت عمده‌ى اين‌