چهار. اهميت، نتايج و تأثيرات‌

پيروزى قيام تنباكو به‌منزله اولين مقاومت عمومى مردم ايران عليه بيگانگان و استبداد شاه تأثيرهاى گسترده‌اى در مسير تحولات آينده كشور داشت. اين پيروزى مرهون پيوند ويژه علما و مردم بود.

يكى از نتايج بزرگ پيروزى اين قيام، نمايش و افزايش قدرت سياسى علما بود؛ قدرتى كه نه‌تنها خارجيان بلكه سردمداران حكومت ايران نيز از آن بى‌خبر بودند. علما علت تحريم و قيام مردم را متزلزل شدن استقلال و اساس دين مبين در اثر امتيازات و مغايرت آن با قرآن مجيد مى‌دانستند.[1] اثبات عملى قدرت بيكران علما، از آن پس در خاطره ملت ايران باقى ماند و به‌ويژه بار ديگر در جريان انقلاب اسلامى در سال‌هاى 57- 1356 به صحنه آمد.

از ديگر نتايج قيام تنباكو، امكان پيروزى حركت‌هاى مردمى بر شاه و خارجيان بود. اين قيام با ترسيم مواردى مانند ناتوانى پادشاهان در برابر مردم، مهم‌ترين عامل آغاز انقلاب مشروطه بود.

همچنين در قيام تنباكو تعدادى از نيروهاى متجدد غيرمذهبى ديده مى‌شدند.[2] بين سال‌هاى 1269 تا 1291 ش از شدت اختلافات دو جناح مذهبى و متجدد كاسته شد كه در پيشبرد جريان انقلاب مشروطه نقش داشت. يكى از افرادى كه در رفع اين اختلاف تلاش مى‌نمود، سيدجمال‌الدين اسدآبادى بود.

به‌رغم اين اتحاد، نمى‌توان در قيام تنباكو به نيروهاى متجدد (روشنفكران عصر تنباكو و مشروطه كه براى حل مشكل عقب‌ماندگى نسخه غربى‌شدن را تجويز مى‌كردند) مانند ملكم‌خان، كه كوشش او را فرصت‌طلبى براى رسيدن به اغراض شخصى خوانده‌اند، نقش مهمى اختصاص داد؛ زيرا اين حركت با رهبرى روحانيان و انگيزه‌هاى قوى مذهبى صورت پذيرفت. صرف‌نظر از مخالفت مردم و روحانيت با اين قرارداد، قرارداد توتون و تنباكو

[1]. كرمانى، مقدمه تاريخى بيدارى ايرانيان، ص 25 و 34.

[2]. كدى، تحريم تنباكو در ايران، ص 1.