بوده‌اند و اگر زمينه تشكيل حكومت برايشان فراهم شده، بدان اقدام كرده‌اند. حتى آيه‌اى از قرآن دلالت بر واگذارى حكومت به آل ابراهيم دارد[1] امّا كميّت و كيفيت حكومت آنان، بيان نشده است. درباره عدّه‌اى ديگر از پيامبران، آيه‌اى درباره حكومت آنان نازل نشده است، اما نبود آيه نمى‌تواند نبود حكومت آنان را به صورت قطعى ثابت كند، حداكثر مى‌تواند به صورت احتمال مطرح شود.

آقاى بازرگان عمل پيامبران را متعرض پادشاهى حاكمان نمى‌داند و براى مطالب خود عمل حضرت موسى و حضرت ابراهيم را مؤيد و دليل خود قرار مى‌دهد، امّا آيا به راستى، ابراهيم خليل و موساى كليم، كارى به پادشاهى نمرود و فرعون نداشتند؟!

پيامبران، دين و آيين آسمانى را براى همه مردم به خصوص پادشاهان و حاكمان بيان و آنان را به ايمان آوردن به آن دعوت مى‌كردند و اين كار بالاترين مخالفت و مبارزه با پادشاهان و مقام و منزلت و اعمال آنان بود.

ذكر دو نكته ديگر قابل توجه خواهد بود:

نكته اول: اگر پيامبران از همان آغاز، مستقيم و صريح به‌قصد سرنگونى سلطنت‌پادشاهان اقدام‌مى‌كردند، علاوه‌بر در اختيار نداشتن نيروى‌نظامى لازم، چنين‌برمى‌آمد كه هدف‌آنان تصاحب قدرت وحكومت است. بنابراين با آنكه پيامبران الهى حاكميّت را از آن خدا مى‌دانستند كه به آنان واگذار شده است، امّا اعمال چنين حقى را منوط به فراهم بودن زمينه مساعد مى‌دانستند كه براى بعضى از آنان فراهم شد و تشكيل حكومت دادند و براى برخى‌ديگر فراهم نشد، لذا فقط به ارشاد و دعوت مردم اكتفا كردند.

نكته دوم: اين نكته در واقع جواب اين سؤال است كه پيامبرانى مانند ابراهيم و موسى (ع) حقيقتا از پادشاهانى مانند نمرود و فرعون چه‌

[1] -« فَقَدْ اتَيْنا ال ابراهيم الكتابَ وَ الحِكْمَةَ و اتَيْناهُمْ مُلْكا عظيما» سوره نسا، آيه 54.