روشنى و عقل و منطق (دلايل واضح و روشنگر) پر مى‌كند» ....[1]

از روايات مربوط به اين باب چندين برداشت مهم به دست مى‌آيد:

يكم. محدوديت و مانعى از افاضه علم بى‌كران امام (ع) وجود ندارد و همه شعبه‌ها و گونه‌هاى مختلف دانش بشرى، از رشد و پيشرفت زيادى برخوردار خواهند شد كه تصوّر آن براى هيچ‌كس ممكن نيست.

دوم. اين دانش پيشرفته مرتبط با غيب و علم نامحدود الهى است؛ بنابراين آثار و پيامدهاى گسترده و مثبتى دارد و بشر نهايت بهره‌مندى و استفاده را از آن خواهد برد.

تأثيرات اين رشد دانش، در دو مؤلّفه قابل بررسى است:

1. زندگى دنيوى در سايه آن بهبود يافته و مردم در آسايش، رفاه و تنعّم بيشترى خواهند بود.

2. در پرتو حكمت و دانش فراوان و آسايش و فراغت، زندگى مردم، معنوى و اخلاقى شده و آنان از حصار تنگ ماده‌گرايى و انديشه‌هاى ناقص بشرى بيرون مى‌آيند.

سوم. همگان- زن يا مرد، فقير يا غنى، جوان يا ميان‌سال و ...- از نتايج و آثار اين رشد دانش و حكمت برخوردار شده و علم و معرفت در تمامى زواياى حيات نفوذ مى‌كند و زندگى بر عقل و دانش استوار مى‌شود؛ نه غريزه و شهوت.

چهارم. يكى از ابعاد مهم رشد دانش بشرى، تعالى و شكوفايى افكار و انديشه‌ها و توجّه بيشتر به خرد و عقل خالص است. بر اين اساس رفتارها، گفتارها و پندارهاى افراد هم عقلانى و خردورزانه خواهد بود و هم نظر به سعادت واقعى و تكامل آنان خواهد داشت.

پنجم. با اينكه علم بشرى در همه زمينه‌ها و وجوه زندگى رشد خواهد يافت؛ اما با توجّه به روايات، تغييرات اساسى در نحوه مسافرت و ارتباطات و اطلاعات رخ خواهد داد و با نيازها و بايسته‌هاى حكومت جهانى واحد، مطابق و هماهنگ خواهد بود. بر اين‌

[1].« .... يملأ الارض ... نورا و برهانا»: احمد بن على طبرسى، الاحتجاج، ج 2، ص 291؛ محمّد بن حسن طبرسى، اثبات الهداة، ج 3، ص 524، ح 404.