تاريخى مبتنى بر مبادى ديگر درافكنده‌اند و به جاى آن‌چه ديگران بر محور زيست سياسى خلفا و حكومتگران طراحى كرده‌اند، خود طرحى ديگر پيش نهاده‌اند كه نقش‌آفرينان اصلى آن پيشوايان دين و كاركردهاى آنان است؛ از اين رو، تاريخ امامت به جاى تاريخ خلفا، روى داده‌هاى فرهنگى و معنوى به جاى وقايع نظامى و فتوحات، و بيش از همه تأكيد بر عنصر ارزش‌هاى متعالى به جاى پافشارى بر مقوله‌هاى رفتارى قدرتمندان، قرار گرفته است. رويكرد متفاوت شيعه به تاريخ از آغاز، ابداعى در فرايند نگارش تاريخى ايجاد كرده و زوايا و نهانگاه‌هايى را روشن ساخته است كه على القاعده در نگره‌هاى عمومى تاريخنگارى، توجهى درخور و شايسته به آن‌ها نمى‌شد.

پژوهشكده تاريخ و سيره اهل بيت عليهم السّلام كه با مأموريت معرفى تاريخ ائمه عليهم السّلام، شيعه، و ادوار مرتبط با آن، به حوزه پژوهش‌هاى روشمند روى دارد، مسأله «اوضاع سياسى، اجتماعى و فرهنگى عصر غيبت صغرى» را به‌عنوان يكى از موضوعات قابل پى‌گيرى در دستور كار خويش قرار داده تا يكى از مقاطع حساس تاريخ شيعه را، كه در سير تفكر اعتقادى و سياسى به شدت تأثيرگذار است، معرفى نمايد. عصرى كه در باور شيعه، آخرين امام منصوص الهى، تابع عوامل و قضايايى، از چشم آدميان مستور شد و به روشى ديگر درپى برقرارى ارتباط با پيروانش برآمد و بى‌ترديد مبدأ دغدغه‌ها و ابهام‌ها، پرسش‌ها و حتى شبهاتى گرديد.

اين دوره نزديك به يك صدساله كه با غيبت امام دوازدهم در سال 260 ق آغاز و با درگذشت آخرين نائب خاص آن حضرت، به سال 329 ق ختم مى‌گردد، گذشته از جهات بيان شده، از آن‌رو كه زمينه‌ساز عصرى دراز و با محدوده‌اى نامعلوم، با عنوان غيبت كبرى است، خود شايسته تأمل خاص است. به راستى در