طلاب حوزه‌ها نيز پس از سال‌ها تلاش، از فهم آن عاجزند تا چه رسد به مردم عادى و غير طلبه.

5. زمان تعلّم واجب و حرام‌

از آنجا كه تعلّم، موضوعيت ندارد و مقدمه است براى عمل و فرار از عذاب الهى، مهم اين است كه در هنگام عمل فرا بگيرد و عمل را صحيح انجام دهد. البته در عبادات چون از آغاز، قصد قربت لازم است بايد قبل از عمل فرا بگيرد تا بتواند قصد قربت كند، مگر اينكه فردى از اين جهت غافل باشد و بدون تعلّم هم قصد قربت از او متمشّى و ممكن باشد.

ملتفت شاك و جاهل بايد فرا بگيرد تا قصد قربت كند، حتى اگر پس از دخول وقت، تعليم ممكن نباشد بايد قبل از وقت فرا بگيرد تا بتواند واجب را در وقت خود انجام دهد.

در معاملات كه توصلى هستند و قصد قربت لازم ندارند نيازى به تعلّم قبل از عمل نيست بلكه اگر در حين انشاى معامله هم فرا بگيرد كفايت مى‌كند. به همين دليل امام راحل در متن فرموده است:

قدر مسلّم اين است كه «حين ايقاع المعامله» واجب و حرام را بشناسد، و بلكه حتى اگر انشاى معامله كرده و پس از معامله دچار ترديد شده است، تعلّم احكام واجب است. البته پس از معامله گاهى در صحت و فساد آن شك دارد كه تعلّم بعدى هم كفايت مى‌كند، ولى گاهى در اصل حلّيت و حرمت انشا و ايقاع معامله‌اى شك دارد كه در اينجا حق ندارد بدون تعلّم وارد معامله شود. و احتياط واجب در ترك است؛ به همان دليل كه دفع عقاب محتمل واجب است.

ب) تعلّم احكام ويژه تجارت و معامله‌

تمام مطالبى كه در بحث اوّل ذكر شد در اين بحث نيز جارى و سارى است، زيرا بحث‌ها كلى بود و اختصاص به عبادات و غير معاملات نداشت؛ تنها چند نكته است كه در مورد تعلّم مسائل معاملات بايد ذكر شود.