پيشگفتار

شتاب جهانى شدن در حوزه‌هاى مختلف، ضرورت آگاهى و شناخت كامل از بزرگترين نهاد تأثيرگذار بر شئونات مختلف زندگى جوامع را اجتناب ناپذير ساخته است.

در ايران نيز درباره اينكه الحاق به سازمان تجارت جهانى سكوى جهش اقتصادى است يا پرتگاه سقوط، نظرات متفاوتى وجود دارد. فرايند تحولات اقتصادى و تجارى در سطح جهان، ضرورت تطبيق هوشمندانه شرايط كشور با سازوكارهاى اقتصادى حاكم بر جهان را ايجاب كرده و نياز به برنامه‌اى خردمندانه براى اصلاح ساختار توليد، قوانين و مقررات، ساختار تسهيلات اعتبارى، به روز كردن فن‌آورى و توسعه بخش مالى به سود توليد و اقتصاد ملى را الزامى نموده است. با اين رويكرد، آسيبهاى حضور در سازمان تجارت جهانى به حداقل رسيده و مى‌توان از امتيازات الحاق بهره‌مند شد.

بدين منظور مطالعه بخشهاى مختلف اقتصادى، چگونگى آگاهى و دستيابى به مزيتهاى نسبى را آشكار كرده و برنامه رقابتى نمودن توليد در بخشهاى مختلف بايستى با توجه به مقررات و شرايط رقابت در عرصه بين‌المللى، صورت پذيرد. بنابراين ضرورت آگاهى از سازوكارهاى جهانى تجارت براى سياستگذاران توسعه، متوليان توليد و بازرگانى و ... بيش از هر زمان ديگر مورد نياز است. در حال حاضر، منابع و كتابهاى مختلفى به زبانهاى خارجى در زمينه برخى حوزه‌هاى فعاليت سازمان تجارت جهانى در اختيار است. البته در كشور ما هنوز اين منابع در حد لازم وجو ندارد.

كتاب حاضر كه از انتشارات سازمان تجارت جهانى است، منبعى معتبر و داراى مطالب سودمند و كاربردى براى محققان، دانشجويان درس سازمانهاى اقتصادى بين‌المللى، متوليات تجارت و دست‌اندركاران توليد است كه اميدواريم مورد استفاده علاقه‌مندان اين‌گونه مباحث قرار گيرد.

لازم است از مترجم گرامى كتاب جناب آقاى دكتر محمد جواد ايروانى، و آقاى مسعود طارم سرى به جهت ويرايش دقيق فنى ترجمه تقدير به عمل آيد. همچنين از همكاران شركت چاپ و نشر بازرگانى كه امكان چاپ اين اثر را به بهترين نحو فراهم نموده‌اند نيز تشكر مى‌گردد.

مؤسسه مطالعات و پژوهشهاى بازرگانى‌

فهرست مندرجات‌

عنوان صفحه‌

مقدمه مترجم چ‌

فصل اول: مبانى 1

1- سازمان تجارت جهانى چيست؟ 3

2- اصول نظام بازرگانى 5

3- موضوع تجارت آزاد 11

4- ريشه‌ها: از هاوانا تا مراكش 15

5- دور اروگوئه 22

6- سازمان تجارت جهانى و گات: آيا يكى هستند؟ 25

فصل دوم: موافقتنامه‌ها 29

1- نگاه كلى: يك راهنما 31

2- تعرفه‌ها: تثبيت بيشتر تعرفه‌ها و تعرفه‌هاى نزديك به صفر 33

3- كشاورزى: بازارهاى منصفانه‌تر براى كشاورزان 36

4- منسوجات: بازگشت به مسير اصلى 44

5- خدمات: مقرراتى براى رشد و سرمايه‌گذارى 48

6- دارايى فكرى: حمايت و اجرا 57

7- ضد دامپينگ، يارانه‌ها و حفاظتها: رويدادهاى پيش‌بينى نشده و غيره 65

8- موانع غير تعرفه‌اى: نكات فنى، تشريفات ادارى، كاغذبازى و غيره 75

9- موافقتنامه‌هاى ميان چند طرف: منافع اقليت 81

10- بررسى سياست تجارى: تضمين شفافيت 84

فصل سوم: حل و فصل اختلافات 87

1- نقش ويژه سازمان تجارت جهانى 89

2- فرايند كار در هيئت رسيدگى 97

مطالعه موردى: جدول زمانبندى در عمل 98

فصل چهارم: فراسوى موافقتنامه‌ها 103

1- كليات 105

2- آنچه قبلا تعهد شده: «دستور كار جاى» 106

3- منطقه‌گرايى: دوستان يا رقيبان 109

4- محيط زيست: چشم‌اندازى جديد و گسترده 112

5- سرمايه‌گذارى، رقابت، خريد كالا، رويه‌هاى ساده‌تر 124

6- تجارت الكترونيكى 126

7- استانداردهاى كار: خارج از دستور 127

فصل پنجم: كشورهاى در حال توسعه 131

1- مرور كلى 133

2- كميته‌ها 137

3- همكاريهاى فنى سازمان تجارت جهانى 140

4- موضوعها 141

پرسش و پاسخ: اعلاميه استقلال 147

فصل ششم: تشكيلات 155

1- به هر حال‌WTO متعلق به كيست؟ 157

2- عضويت، اتحاد و ديوان سالارى 164

3- دبيرخانه و بودجه‌WTO 170

4- سياستهاى خاص 173

كشورهاى عضو و ناظر در آوريل 1999 176

مقدمه مترجم‌

سازمان تجارت جهانى دستاورد بيش از پنج دهه تلاش كشورهاى مختلف براى تأسيس نهادى به منظور نظام دادن به تجارت جهانى است. مقررات و قواعد اين سازمان نقش روزافزونى در توليد و توسعه كشورها پيدا كرده است. همچين موافقتنامه‌هاى بسيارى به امضاى كشورهاى مختلف رسيده است كه محور فعاليتهاى اين سازمان را تشكيل مى‌دهد. هدف عمده اين موافقتنامه‌ها كمك به جريان آزادسازى تجارت و اطمينان دادن به كشورها در مقابل تغييرات ناگهانى سياستهاى تجارى است.

علاوه بر آن، حل و فصل منازعات و اختلافات بين اعضا نيز بخش مهمى از فعاليتهاى سازمان تجارت جهانى را تشكيل مى‌دهد.

اين كتاب در شش فصل به منظور آشنايى بيشتر با تاريخچه و روند تغييرات و تكامل و به طور كلى فعاليتهاى اين سازمان تنظيم شده است.

فصل اول مبانى، اهداف اصلى تشكيل سازمان تجارت جهانى، اصول سيستم بازرگانى، دورهاى برگزار شده مذاكرات تجارى، و تصميمات كليدى هر دور را تشريح مى‌كند.

فصل دوم مرورى است بر كليه موافقتنامه‌هاى سازمان تجارت جهانى در حوزه‌هاى كالا، خدمات، مالكيت فكرى و اختلافات.

فصل سوم به نحوه حل و فصل اختلافات اعضا اختصاص دارد. فرايند رسيدگى به اختلافات، تشكيلات مربوط و زمان‌بندى رسيدگى و حل اختلاف از مباحث مهم اين فصل است.

موارد خارج از موافقنامه‌ها و ذكر نمونه‌هايى از آن، محور مطالب فصل چهارم كتاب است.

در فصل پنجم وضعيت خاص كشورهاى در حال توسعه، ويژگيهاى كشورهاى مذكور و مساعدت ساير كشورها براى عضويت در سازمان تجارت جهانى يا پس از عضويت بيان شده است.

در فصل ششم نيز با تشكيلات و سطوح تصميم‌گيرى سازمان تجارت جهانى آشنا مى‌شويم. در حاشيه تشكيلات رسمى، گروه‌بندى‌هايى نيز وجود دارد كه در اين فصل هويت گروههاى عمده آن تشريح مى‌شود.

گرچه منابعى شامل موضوعات و محورهاى فعاليت يا مقاطعى خاصى از فعاليتهاى سازمان تجارت جهانى گاه به صورت كلى و يا موردى وجود دارد، اما مزيت كتاب حاضر در بسنده بودن آن براى معرفى كامل نحوه شكل‌گيرى، تاريخچه و فعاليتهاى سازمان تجارت جهانى است.

دكتر محمد جواد ايروانى‌

شناسنامه سازمان تجارت جهانى(WTO)

محل: ژنو- سوييس‌

تأسيس: اول ژانويه 1995

پيدايش به وسيله: مذاكرات دور اروگوئه (94- 1986)

اعضا: 144 كشور (تا تاريخ ژانويه 2002)

بودجه: 122 ميليون فرانك سوييس جهت سال 1999

دبيرخانه: پانصد نفر

رئيس: مديركل‌

وظايف:

* اداره موافقتنامه‌هاى بازرگانى سازمان تجارت جهانى(WTO)

* برگزارى گردهمايى براى مذاكرات بازرگانى‌

* رسيدگى به اختلافات بازرگانى‌

* نظارت بر سياستهاى بازرگانى ملى‌

* ارائه كمكهاى فنى و آموزشى به كشورهاى در حال توسعه‌

* همكارى با ساير سازمانهاى بين‌المللى‌