آهی، مجید

نویسنده (ها) : علی کرم همدانی

آخرین بروز رسانی : شنبه 2 دی 1402

آهی \āhī\، مجید، از سیاست‌مداران دورۀ پهلوی.

آهی در 1302 ق/ 1885 م، در تهران زاده شد. پدرش ابوالقاسم خان آهی، منشی و مترجم سفارتخانۀ روسیه در تهران بود و نیای پدری‌اش، مجید خان آهی، فرزند میرزا یوسف وزیر، در دورۀ ناصری مدتها منشی و دبیر دائمی سفارت روسیه در تهران بود. پس از وی پسرش، ابوالقاسم آهی در دورۀ مشروطه، و پس از او در 1330 ق، پسر بزرگ‌ترش عبدالله آهی به این سمت رسیدند. نام خانوادگی این خاندان برگرفته از خاستگاه آنان، روستای «آه»، از توابع آبعلی است.
مجید آهی تحصیلات ابتدایی خود را در تهران به پایان رساند و سپس در 1325 ق/ 1907 م، در 21سالگی برای ادامۀ تحصیل به روسیه رفت. دورۀ تحصیل او در روسیه هم‌زمان با جنگ جهانی اول و اوج‌گیری انقلاب روسیه بود. وی تحت تأثیر جریانهای انقلابی روسیه مقاله‌هایی دربارۀ بیدادگریهای دولت روسیۀ تزاری در ایران، در روزنامه‌های این کشور به چاپ می‌رساند که بر انقلابیان چپ‌گرای روسیه بسیار تأثیرگذار بود. مجید آهی در 1296 ش، پس از فارغ‌التحصیلی و گرفتن لیسانس قضایی از دانشگاه مسکو به تهران بازگشت (بامداد، 5/ 188؛ مرسلوند، 1/ 56؛ سپهر، 454؛ فرهنگ ... ، 1/ 364)، و چندی در مدرسۀ علوم سیاسی به تدریس پرداخت (نجمی، 22).
آهی در اسفند 1297، از طرف وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه، به سمت کمیسر و نمایندۀ دولت ایران در شیلات دریـای مازندران ــ که در آن زمـان امتیـاز بهره‌بـرداری از آن در دسـت روسیـه بود ــ منصوب، و رهسپار بندر انزلی و دیگر مراکز صیادی کرانه‌های جنوبی دریای مازندران شد و تا آذرماه 1299 در این سمت باقی بود. آهی چندی پس از بازگشت به تهران در 1300 ش، از سوی رضاقلی خان نیرالملک، وزیر معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه، در کابینۀ سید ضیاءالدین طباطبایی، به معاونت آن وزارتخانه منصوب شد ( فرهنگ، 1/ 364-365).
آهی در 1301 ش، به حزب رادیکال که علی‌اکبر داور برای پشتیبانی از سردار سپه بنیاد گذاشته بود، پیوست و از طرح الغای سلطنت قاجارها و ریاست جمهوری مادام‌العمر رضا خان که به مجلس شورای ملی پیشنهاد شده بود، هواداری می‌کرد (عاقلی، 1/ 38؛ مرسلوند، همانجا).
در سال 1304 ش، مجید آهی نامزد مجلس مؤسسان از دماوند شد و با حمایت حزب رادیکال که در تشکیل مجلس مؤسسان نقشی مؤثر داشت، به این مجلس راه یافت. وی از حامیان انقراض سلطنت قاجارها و برپایی سلطنت پهلوی بود (همـانجـا؛ نیز نک‌ : طهمـاسبی، 440، 572-573).
آهی در 1306 ش، بـه دعوت علی‌اکبر داور ــ وزیر وقت عدلیه ــ به‌عنوان مستشـار دیوان عـالی کشور، به آن وزارتخانه دعوت شد (سجادی، «از دادستانی ... »، 199) و مدت 4 سال عهده‌دار این سمت بود. سپس در 1312 ش، به استانداری فارس منصوب شد و بیش از دو سال در این سمت باقی ماند. آهی در این مدت، در احیای آثار باستانی استان فارس بسیار کوشید (مرسلوند، همانجا؛ عاقلی، 1/ 39).
در سال 1314 ش، پس از برکناری علی منصور (منصورالملک)، وزیر راه وقت، به اتهام گرفتن رشوه از شرکت دانمارکی کامپاکس ــ که پیمانکار احداث خط راه‌آهن در ایران بود ــ مجید آهی به سفـارش علی اکبر داور، به وزارت طرق و شوارع (وزارت راه) در کابینۀ محمود جم منصوب شد. کار اتصال راه‌آهن ایران از شمال به جنوب در شهریور 1317، در زمان تصدیگری وی بر وزارت راه به انجام رسید.
آهی در مراسم افتتاحیۀ راه‌آهن سراسری در ایستگاه سفیدچشمه، نزدیک شاه‌زند اراک، از رضا شاه نشان درجۀ اول همایون با حمایل دریافت کرد. چندی بعد، وی در دیداری که با رضا شاه داشت، از نارضایتی مردم از وضعیت موجود سخن گفته بود و رضا شاه نیز که از تحصیلات آهی در روسیه باخبر، و نسبت‌به معاشرتهای آهی با سفیر شوروی بدگمان بود، از این سخنان او برآشفت و نسبت‌به او درشتی روا داشت و دستور بازداشت او را صادر کرد. آهی در 8 آذر 1317، از کار برکنار، و روانۀ زندان شد و 3 ماه در بازداشت به سر برد، تا اینکه با تدبیرهای احمد متین‌دفتری که به هنگام بازداشتش بازجوی او نیز بود، از زندان رهایی یافت. وی پس از حدود دو سال خانه‌نشینی، مـورد عفو قـرار گرفت و در 18 تیر 1319 به دستور رضا شاه در کابینۀ علی منصور به وزارت دادگستری گماشته شد (نک‌ : همانجا؛ متین‌دفتری، 108، 134-137؛ فرهنگ، 1/ 365).
یک‌سال پس از آن، در 3 شهریور 1320، که نیروهای متفقین به ایران یورش بردند، رضا شاه کابینۀ منصور را منحل، و به‌سبب آنکه مجید آهی به زبان روسی تسلط داشت و می‌توانست با فرماندهان نیروهای اشغالگر روسیۀ شوروی مستقیماً وارد گفت‌وگو شود، وی را مأمور تشکیل کابینه کرد، اما آهی از این کار سر باز زد و ذکاءالملک فروغی را برای این کار پیشنهاد داد (سجادی، «پیش‌بینی ... »، 207- 208).
آهی در کابینۀ فروغی به‌عنوان وزیر دادگستری معرفی شد. فروغی به‌سبب پیری و بیماری، بیشتر وقتها توان حضور در مجلس شورای ملی را نداشت و همۀ وظایف او را در مجلس، مجید آهی انجام می‌داد. در اوایل اسفند 1320 در ترمیم کابینۀ فروغی، وی به وزارت اقتصاد و خواروبار و کشاورزی منصوب شد؛ اما چون کابینۀ جدید با اکثـریت ضعیفی از مجلس شورای ملـی رأی اعتمـاد گرفت، فروغی استعفا کرد و علی سهیلی به نخست‌وزیری رسید. وی مجید آهی را به سمت وزیر دادگستری کابینه‌اش معرفی کرد (عاقلی، 1/ 39-40). آهی از 18 اسفند 1320 تا 5 مرداد 1321 که از مقام خود استعفا کرد، در این سمت باقی بود و از سال 1321 تا 1325 ش، سفیر ایران در شوروی بود. گفت‌وگوهای ایران و شوروی در 1323 ش/ 1944 م، دربارۀ واگذاری امتیاز نفت خوریان به شوروی، همچنین کشمکشهای سیاسی ایران و شوروی بر سر تخلیۀ نیروهای اشغالگر ارتش سرخ شوروی از ایران، در زمان سفارت آهی انجام پذیرفت.
آهی افزون‌بر کارهای دولتی، در کارهای فرهنگی و اجتماعی نیز فعالیت داشت. وی از هنگام برپایی جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران در 1302 ش، به‌عنوان منشی، و سپس معاون خزانه‌دار کل با آن جمعیت همکاری داشت. همچنین در 1306 ش معلم مدرسۀ تجارت، و در 1307 ش مدرس حقوق اداری در مدرسۀ عالی حقوق سیاسی بود ( فرهنگ، 1/ 368). وی افزون‌بر تسلط کامل به زبانهای فارسی و روسی، با زبان فرانسوی نیز آشنایی کافی داشت و با وجود مشغلۀ بسیار، چند اثر از زبانهای روسی و فرانسوی به فارسی ترجمه کرده است و یادداشتهایی نیز از او باقی مانده است (بامداد، 5/ 189).
سرانجام مجید آهی در 14 شهریور 1325، به‌سبب بیماری شدید قلبی از مسکو به تهران بازگشت و در روز 22 شهریور 1325 ش/ 13 اوت 1946 م، در 60سالگی درگذشت (مرسلوند، 1/ 58).

مآخذ

بامداد، مهدی، شرح‌حال رجال ایران، تهران، 1357 ش؛ سپهر، احمدعلی، ایران در جنگ بزرگ، تهران، 1336 ش؛ سجادی، محمد، «از دادستانی مشهد تا وزارت راه»، سالنامۀ دنیا، تهران، 1346 ش، شم‌ ‌23؛ همو، «پیش‌بینی واقعۀ سـوم شهریور 1320»، همان، 1340 ش، شم‌ 17؛ طهمـاسبی، عبدالله، تاریخ شاهنشاهی اعلى‌حضرت رضا شاه کبیر، تهران، 1355 ش؛ عاقلی، باقر، شرح‌حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، تهران، 1380 ش؛ فرهنگ ناموران معاصر ایران، تهران، 1381 ش؛ متین‌دفتری، احمد، خاطرات یک نخست‌وزیر، به کوشش باقر عاقلی، تهران، 1370 ش؛ مرسلوند، حسن، زندگی‌نامۀ رجال و مشاهیر ایران، تهران، 1369 ش؛ نجمی، ناصر، بازیگران سیاسی عصر رضاشاهی و محمدرضاشاهی، تهران، 1373 ش.

علی کرم‌همدانی