نیاوران، قهوه خانه

نویسنده (ها) : معصومه شهرامی

آخرین بروز رسانی : دوشنبه 2 تیر 1399

نیاوران، قهوه‌خانه \ qahve-xāne-ye niyāvarān \ ، قهوه‌خانه‌ای کهن در خیابان نیاوران، نرسیده به میدان نیاوران.
این قهوه‌خانه در ابتدای دهۀ 1320 ش توسط فردی به‌نام محمد نیاورانی راه‌اندازی شد و پس از چندی، اداره و مدیریت آن به شخصی به نام مشهدی علی‌مراد واگـذار گردیـد و در حـال حاضر (1390 ش) پسر وی هوشنگ‌مراد مالک و عهده‌دار آن است. مساحت کنونی ایـن قهوه‌خانـه 75 مـ2 است؛ اما در ابتدا حریم این قهوه‌خانه حدود 200 مـ2 بود. در قسمت شمالی و پشت ساختمان قهوه‌خانه، دو اتاقک با سرویس بهداشتی مجزا وجود داشت که گفته می‌شد برای اسکان موقت بیماران مبتلا به سل و همراهانشان ساخته شده بود. وجود این دو اتاقک در محوطۀ قهوه‌خانه به این سبب بود که بیمارستان تخصصی مسلولان در روبه‌روی قهوه‌خانه در جنوب خیابان نیاوران قرار داشت و از آنجا که بیماری سل در آن سالها شایع و مسری بود، هتلها، مسافرخانه‌ها و حتى مسجدها از پذیرفتن و اسکان این بیماران خودداری می‌کردند.
مشهدی مراد با تهیۀ ظروف و لیوانهای گلی جداگانه و مشخص امکاناتی را برای پذیرایی از مسلولان در قهوه‌خانۀ خود به وجود آورده بود و از سوی دیگر، رضایت مشتریان را نیز فراهم می‌کرد. او در میان اهالی نیاوران به بخشندگی و جوانمردی شهره بود. به گفتۀ قدیمیهای محل، افرادی بودند که توانایی پرداخت هزینۀ غذای روزانۀ خود را هم نداشته‌اند؛ اما برای خوردن غذا به این قهوه‌خانه می‌آمدند و با روی گشاده پذیرایی می‌شدند.
این قهوه‌خانه‌ هم مانند دیگر قهوه‌خانه‌ها محلی برای برقراری ارتباطهای اجتماعی میان افراد مختلف، مبادلات کاری چون یافتن کارگران ساختمانی، بنا، گچ‌کار و جز آنها، و خرید و فروش محصولات کشاورزی بود.
در قهوه‌خانۀ نیاوران، مانند بسیاری از قهوه‌خانه‌های ایرانی، برنامه‌های مذهبی و سرگرم‌کننده‌ای در مناسبتهای مختلف برگزار می‌شد. نقالی، شاهنامه‌خوانی، پرده‌خوانی، شعبده‌بازی، سیاه‌بازی در بیشتر روزها و شبها صورت می‌گرفت. همچنین در شبهای ماه رمضان، پس از افطار، اهالی برای سرگرمی و بازی به قهوه‌خانه می‌آمدند و تا سحر به بازیهای سنتی چون تورنابازی و گل یا پوچ می‌پرداختند. در بیشتر شبهای جمعه و ماه محرم نیز اشخاص خوش‌صدا و خوش‌بیان‌ برای مشتریان سخنرانی می‌کردند و روضه می‌خواندند که استقبال فراوانی از آنها می‌شد. شخصی به نام مرشد اکبر لاجوردی، از اهالی قدیم نیاوران، که بیشتر اوقات در این قهوه‌خانه حضور داشت، به کارهایی از قبیل دعانویسی، بازکردن سر کتاب و روضه‌خوانی می‌پرداخت و مراجعان خاص خود را داشت.
قهوه‌خانۀ نیاوران از ابتدا ویژۀ آقایان بود و بانوان تنها در صورتی می‌توانستند وارد قهوه‌خانه شوند که در جایی جدا از آقایان بنشینند.
فضای امروزی (1390 ش) قهوه‌خانه حالت سنتی خود را حفظ کرده است. بر فراز دیوار شمالی قهوه‌خانه تابلویی از حسین قوللر آغاسی ــ نقاش ایرانی معاصر و از پیشگامان نقاشی قهوه‌خانه‌ای ــ نصب شده است که به گفتۀ هوشنگ‌مراد، این تابلو تصویری از نورعلی‌شاه است که نقاش شخصاً به پدر وی هدیه کرده است. امروزه این قهوه‌خانه به «قهوه‌خانۀ عمو هوشنگ» مشهور است.

مأخذ

نیاورانی، مهدی و هوشنگ‌مراد (صاحبان قهوه‌خانۀ نیاوران)، مصاحبه با مؤلف.

معصومه شهرامی