نام کتاب : دانشنامه تهران بزرگ نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی جلد : 1 صفحه : 1254

قنات

نویسنده (ها) : علی کرم همدانی - علی هزاردره - شهره زرگران

آخرین بروز رسانی : دوشنبه 19 خرداد 1399

تاریخچه مقاله

قنات \ qanāt \ ، یا کاریز، مجرای آب زیرزمینی که توسط آن آب را به مناطق کم‌آب می‌رسانند.
تا پیش از ابداع سامانۀ لوله‌کشی آب به شیوۀ نوین، کاریز مهم‌ترین دستاورد بشری در آب‌رسانی به مناطق کم‌آب بوده است. دربارۀ چگونگی پیدایش قنات و زمان ابداع آن به صورت یک روش شناخته‌شدۀ آب‌رسانی، نظریه‌های مختلفی میان پژوهشگران وجود دارد؛ اما این نکته مسلم است که نظام مهندسی قنات یک‌باره خلق نشده است. فن آبیاری با قناتْ شیوه‌ای است جاافتاده و دقیق که به‌تدریج شکل گرفته، و در طول تاریخ طولانی خود، از نظر شکل و فن ساخت، تحولاتی را پشت سرگذاشته است. یکی از امتیازات بزرگ این روشِ آب‌رسانی ساده‌بودن ساختمان آن است؛ به نحوی که تقریباً از چند هزار سال پیش تاکنون ساختمان آن تغییر چندانی نکرده، و به همان شکل ساده باقی مانده است؛ در حقیقت، پس از آنکه ساختمان آن شکل ثابت خود را به دست آورد، به همان شکل باقی ماند و کمتر دستخوش دگرگونی شد (سیدسجادی، 12- 13؛ حائری، 46-47).
زمان دستیابی انسان به فن ساخت کاریزها را می‌توان با آغاز گسترش و پیدایی علوم و صنایع ابتدایی در هزارۀ 3 ق‌م هم‌زمان دانست. در حقیقت، زمانی بهره‌برداری انسان از قنات آغاز شد که وی توانست به دانشهای مورد لزوم در این باره دست یابد. به بیان دیگر، انسان توانست فراز و نشیب زمینها را سنجیده و تراز کشیده و مشکل شیب‌دادن کف کاریز را حل کند و از سوی دیگر، قادر به محاسبه گردید، و دانست که آب قنات به کدام زمین فرو خواهد نشست و از طرف دیگر در این مسیر تکاملی، از وسایل و ابزارهای گوناگون هرچند ساده مانند بیل، کلنگ، چرخ و چراغ استفاده کرد (سیدسجادی، 14-15).
بی‌تردید، نخستین کاریزها در مناطق نیمه‌خشک در دامنۀ کوهها که ذخیرۀ آب زیرزمینی مناسبی داشتند، پدید آمده‌اند. تقریباً همۀ پژوهشگرانی که دربارۀ این شیوۀ آب‌رسانی مطالعه کرده‌اند، بر سر این موضوع اتفاق نظر دارند که نخستین کاریزها در محدودۀ فرهنگی ایران در دامنه‌های جنوبی رشته کوههای البرز و دامنه‌های کوههای منفرد واقع در فلات مرکزی ایران پدیدار شده‌اند (نک‌ : حائری، همانجا؛ مالکی، 1؛ گوبلو، 101؛ کورس، 165-167).
کوهپایه‌های جنوبی رشته کوههای البرز و کوههای میانی ایران به زمینهای نسبتاً خشک، اما قابل‌کشت و بدون آب دائم با میزان اندک بارندگی منتهی می‌شوند که به سبب اتصال به ارتفاعات، دارای سفره‌های آب زیرزمینی‌اند و از لحاظ توپوگرافی، کوهپایه‌ها با یک شیب ملایم به زمینهای نسبتاً مسطح و مستعد کشاورزی می‌رسند. از سوی دیگر، اقلیم گرم و نیمه‌خشک فلات مرکزی ایران به سبب تبخیر بیش از اندازه، امکان استفاده از جویهای روباز را به ساکنان فلات مرکزی ایران نمی‌داد. از این‌رو، آنها به روشی روی آوردند تا از آبهای ذخیره‌شدۀ زیرزمینی بیشترین استفادۀ ممکن را ببرند و در گذر زمان، با تکامل بخشیدن به فن استفاده از آبهای زیرزمینی به فناوری ساخت کاریز دست یافتند و به مرور توانستند با کندن مادرچاههای ژرف‌تر و آبراهه‌های زیرزمینی درازتر، آبهای زیرزمینی را تا مسافتهای دورتر به دشتهای حاصلخیز، اما کم‌آب برسانند (مالکی، همانجا؛ سیدسجادی، 31، 63).
در بیشتر مناطق ایران، به سبب شرایط جغرافیایی از زمان پیدایش فناوری کاریز تا کنون، به شکلی گسترده از این شیوۀ آب‌رسانی به عنوان شیوه‌ای مطمئن استفاده می‌شود (همـو، 32-33). شمـار رشته قناتها در ایران به تنهایی نسبت به شمار همۀ قناتها در دیگر نقاط جهان بیشتر و طولانی‌تر است؛ از همین‌رو، بسیاری از پژوهشگرانْ ایران را زادگاه کاریز می‌دانند (همانجا).
قناتها متناسب با جنس زمین و محلی که باید در آن کشاورزی شود، با یکدیگر تفاوت دارند. ژرفا و درازای کاریزها در کوهپایه‌ها کم‌تر، و در دشتها، بیشتر است. برخی از کاریزها از جایی که آب آنها برای کشاورزی آفتابی می‌شود، یعنی جایی که به سطح زمین می‌آید، تا سرچشمۀ اصلی، یعنی مادرچاه، چندین کیلومتر فاصله دارد (کیهان، 3 / 59-60). برای نمونه، 3 رشته قنات در گناباد وجود دارد که دیرینگی آنها به سدۀ 7 ق / 13 م می‌رسد. این قناتها 35 کمـ درازا دارند و ژرفای مادرچاه آنها 300 متر است (نک‌ : گوبلو، 47، حاشیۀ 12، نیز نک‌ : 54-55). حمدالله مستوفی در سدۀ 8 ق، از قناتهای گناباد یاد کرده است. به نوشتۀ او، یکی از این قناتها حدود 4 فرسنگ درازا، و حدود 400 گز ژرفا داشته است (ص 144).
سامانۀ قناتها از نظر کلی روشی بسیار ساده است و در ساخت آنها، از عناصر مشخصی استفاده شده است. معمولاً یک رشته قنات از یک مادرچاه، چندین میله، یک کوره و مظهر تشکیل شده است. مادرچاه نخستین چاه از مجموعۀ چاههای یک قنات است که به سفره‌های آب زیرزمینی برخورد می‌کند. میله به چاههایی گفته می‌شود که در حدفاصل مادرچاه و مظهر قنات برای هوادهی و تسهیل در کار خاک‌برداری و لای‌روبی‌کنده می‌شود. کوره آبراهه‌ای زیرزمینی است که یک سر آن از اتصال مادرچاه با سفرۀ آب زیرزمینی آغاز می‌شود و سر دیگر آن به مظهر قنات می‌رسد و انتهای میله‌ها را به هم متصل می‌سازد و آب را با شیبی بسیار کم از سرچشمۀ قنات تا مظهر قنات هدایت می‌کند. مظهر به جایی در پایین‌ترین بخش از شیب زمین گفته می‌شود که قنات پایان می‌یابد و آب در سطح زمین ظاهر، و یا به اصطلاح آفتابی می‌شود. مظهر قنات تنها بخش از ساختمان یک قنات است که روی زمین قرار دارد. به مظهر قنات «دهن فرهنگ» نیز گفته شده است؛ همچنین، به آبراهۀ روبازی که از مظهر قنات تا محل تقسیم آب برای زمینهای کشاورزی کشیده می‌شود، هرنج می‌گویند (حائری، 42-44).
بدون شک تا دهۀ 1340 ش، قنات شاهرگ اقتصادی ایران بوده است. شبکۀ قناتها همۀ شهرها و روستاها را فرا گرفته بود و افزون بر تأمین آب کشاورزی، آب آشامیدنی مردم این سرزمین را نیز تأمین می‌کرد. تا آن زمان، بیشتر مناطق واقع در نواحی مرکزی ایران با قنات احیا، و آبیاری می‌شدند و حدود 80٪ فعالیتهای مردم ایران بر پایۀ آبهای زیرزمینی استوار بوده است. تا سالهای آغازین دهۀ 1350 ش بیش از 000‘50 قنات در ایران دایر بوده است؛ اما از آن زمان به بعد، این سازۀ کم‌هزینه، بادوام و سازگار با محیط زیست تاب فناوری ناهمساز چاههای عمیق را نیاورد و با افزایش شمار چاههای عمیق به مرور از شمار کاریزها کاسته شد (همو، 8؛ کورس، 150؛ مالکی، «الف»).
تا سالهای پایانی دهۀ 1340 ش، که روستاهای شمیران در کلان‌شهر تهران مستحیل نشده بودند، حیات اقتصادی این روستاها به قنات وابسته بود. تا پیش از پایتخت شدن تهران در 1200 ق، بیشتر آب مورد نیاز روستاهای کوچک شمیران از رودخانه‌ها و چشمه‌ها و اندک‌شماری قنات تأمین می‌شد؛ اما دیری نپایید که این روستاهای خوش آب‌وهوا به تابستانگاه شاهان و درباریان قاجار و مردم تهران بدل شد و شاهان و درباریان قاجار در این روستاها برای خود کاخ و عمارتهای ییلاقی برپا داشتند و آن دسته از مردم تهران نیز که از وضعیت اقتصادی بهتری برخوردار بودند، فراخور حال خود، باغ و خانه‌ای در شمیران فراهم کردند.
با گسترش باغها و کشتزارها در شمیران، منابع آب پیشین تکافوی این همه را نداشت؛ از این‌رو، شماری از اعیان و متمولان تهران برای تأمین آب مورد نیاز عمارتها و باغهای ییلاقی خود ناگزیر به کندن قنات شدند. این قناتها بر سرسبزی و آبادانی روستاهای شمیران بیش از پیش افزود و دیری نپایید که باغهای روستاهای پراکندۀ شمیران به یکدیگر پیوستند و شمیران به باغی بزرگ بدل شد که تفکیک روستاهای آن را از یکدیگر دشوار می‌کرد. از سوی دیگر، با افزایش شمار باشندگان تهران این شهر با کمبود آب روبه‌رو شد. بخشی از این کمبود از حدود 30 رشته قناتی تأمین می‌شد که از کوهپایه‌های شمیران سرچشمه می‌گرفتند (نک‌ : بنجامین، 112؛ پولاک، I / 77؛ چاپارباشی، 549).
با رشد کالبدی تهران در دهۀ 1340 ش، روستاهای سرسبز شمیران یکی پس از دیگری به کلان‌شهر تهران پیوستند و طی چند دهه، باغهای سرسبز آن نابود، و به مناطق مسکونی بدل شدند. با از میان رفتن باغها، قناتهای پرآب شمیران نیز کارایی خود را از دست دادند. امروزه، از شمار اندکی از این قناتها برای آبیاری فضاهای سبز شمیران استفاده می‌شود و آب بسیاری از این قناتها بدون استفاده هدر می‌رود.

مآخذ

چاپارباشی، علی‌اکبر، «در بیان تعریف جغرافیایی فیزیک شمران»، یغما، تهران، 1345 ش، س 19، شم‌ 220؛ حائری، محمدرضا، قنات در ایران، تهران، 1386 ش؛ حمدالله مستوفی، نزهة القلوب، به کوشش لسترنج، لیدن، 1331 ق / 1913 م؛ سیدسجادی، منصور، قنات: کاریز تاریخچۀ ساختمان و چگونگی گسترش آن در جهان، تهران، 1361 ش؛ کورس، غلامرضا، «قنات یا کهریز»، آب و فن آبیاری در ایران باستان، تهران، 1355 ش؛ کیهان، مسعود، جغرافیای مفصل ایـران، تهران، 1311 ش؛ گوبلو، هانری، قنات، فنی برای دستیابی به آب، ترجمۀ ابوالحسن سرو مقدم و محمدحسین پاپلی یزدی، مشهد، 1371 ش؛ مالکی، احمد و احمد خورسندی آقایی، قنات در ایران: مطالعۀ موردی قناتهای شهر تهران، تهران، 1384 ش؛ نیز:

Benjamin, S. G. W., Persia and the Persians, London, 1887; Polak, J. E., Persian: das Land und seine Bewohner, Leipzig, 1865.
علی کرم‌همدانی

قناتهای شمیران

قناتهایی که در منطقۀ شمیرانات وجود داشته، و بسیاری از آنها هنوز نیز دایر است، به ترتیب الفبایی بدین شرح‌اند:

قنات اختیاریه

مادرچاه این قنات در فرهنگ‌سرای نیاوران واقع است و کورۀ آن با درازای 800‘ 1 متر، ‌از خیابانهای تنگستان چهارم و دوم و نیز شهید لواسانی (فرمانیه) می‌گذرد و مظهر آن در اختیاریۀ شمالی، شمال بزرگراه آیت‌الله صدر آفتابی می‌شود. میزان آبدهی این قنات به‌طور متوسط، 15 لیتر در ثانیه است و برای آبیاری فضای سبز بزرگراه صدر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

قنات اراج

این قنات در شمال بیمارستان 505 نیروی زمینی ارتش واقع است و کورۀ آن با درازای 500‘ 2 متر، پس ‌از قطع مسیل دارآباد، عبور از اراضی لارک و اقدسیه و قطع جادۀ لشکرک، در جادۀ ازگل آفتابی می‌شود. میزان آبدهی این قنات 5 / 22 لیتر در ثانیه است. آب این قنات در نهر خیابان جاری می‌شود و برای آبیاری فضای سبز و باغهای منطقه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

قنات اراج 2

عمق مادرچاه این قنات 25 متر است و کورۀ آن از ضلع شرقی خیابان سباری (آجودانیه)، انتهای کوچۀ 14 شرقی به‌سمت محلۀ اراج امتداد می‌یابد و پس‌ از قطع بلوار ارتش، در کوچه‌ای به‌نام قنات اراج آفتابی می‌شود.

قنات ارامنه، یا قلعۀ ارامنه

مادرچاه این قنات در جنوب نمایشگاه بین‌المللی قرار دارد و کورۀ آن با درازای 800‘ 1 متر، از خیابان سئول می‌گذرد و در اراضی محلۀ ونک آفتابی می‌شود. میزان آبدهی این قنات 15 لیتر در ثانیه است و آب آن در جوی خیابان جاری می‌شود و به مصرف آبیاری فضای سبز می‌رسد. درگذشته این قناتْ باغها و کشتزارهای ارمنیان ساکن قلعۀ ارامنۀ ونک را آبیاری می‌کرد.

قنات استخر هندی

مادرچاه این قنات در زمینهای محلۀ اویـن ـ درکه قرار دارد و کورۀ آن با درازای 100‘ 2 متر، پس‌ از قطع خیابانهای درکه، شهید محسن اعرابی، و نیز مسیل درکه در اراضی پایین‌دست مجتمع مسکونی آتی‌ساز آفتابی می‌شود. میزان آبدهی این قنات حدود 25 لیتر در ثانیه است و آب آن در جوی خیابان جاری می‌شود و به مصرف آبیاری فضای سبز می‌رسد.

قنات اشرف‌آباد زرگنده

مادرچاه این قنات به عمق 45 متر در محلۀ پل رومی واقع است. کورۀ این قنات با درازای 300‘ 2 متر، از خیابانهای بوستان و الٰهیه، و نیز بزرگراه صدر در غرب خیابان شریعتی به موازات خط یک متروی تهران می‌گذرد و احتمالاً در طول مسیر خود انشعاباتی به طرف خیابان شریعتی دارد. آب این قنات در مسیل زرگنده در غرب خیابان شریعتی آفتابی می‌شود و آبدهی آن در حدود 5 لیتر در ثانیه است.

قنات اعلم

مادرچاه این قنات در ضلع شمالی خیابان باهنر، نرسیده به میدان یاسر واقع است و پس ‌از گذر از عرض خیابان باهنر و زیر سازمان تبلیغات اسلامی، وارد محوطۀ مرکز علوم ستاره‌شناسی تهران می‌شود و در ضلع شمالی پارک آدینه آفتابی می‌گردد. در حال حاضر، شهرداری تهران به سبب کیفیت مطلوب آب این قنات، از آن برای آبیاری بوستان آدینه استفاده می‌کند.

قنات اقدسیۀ 1، یا باقلازار

مادرچاه این قنات در دامنۀ کوههای شمال تهران، در غرب زمینهای بیدستان واقع است و کورۀ آن با درازای 000‘ 3 متر، از احتسابیه می‌گذرد و در شرق اقدسیه آفتابی می‌شود. میزان آبدهی این قنات حدود 15 لیتر در ثانیه است و آب آن در جوی خیابان جاری می‌شود و به مصرف آبیاری فضای سبز می‌رسد.

قنات اقدسیۀ 2

مادرچاه این قنات در غرب خیابان سباری (آجودانیه)، در ضلع شرقی مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی واقع است و کورۀ آن به سمت جنوب شرقی خیابان سباری ادامۀ مسیر می‌دهد و در انتهای کوچۀ 6 شرقی پشت ساختمان صنایع نفت کنونی آفتابی می‌شود.

قنات امامزاده قاسم

مادرچاه این قنات در دامنه‌های کوههای شمال تهران واقع است و کورۀ آن با 600 متر درازا، از شرق خیابان دربند و شمال گلاب‌دره می‌گذرد و در محلۀ امامزاده قاسم آفتابی می‌شود. میزان آبدهی این قنات حدود 4 لیتر در ثانیه است که به مصرف آبیاری فضای سبز محلۀ امامزاده قاسم می‌رسد.

قنات باکک

مادرچاه این قنات در غرب مسیل لویزان واقع است و کورۀ آن با درازای حدود 300‘ 2 متر از خیابان جوانشیر، مسیل لویزان و شهرک ولیعصر (ع) می‌گذرد و در مشرق پارک جنگلی لویزان آفتابی می‌شود. میزان آبدهی این قنات حدود 4 لیتر در ثانیه است که به مصرف آبیاری پارک جنگلی لویزان می‌رسد.

قنات باغ‌چال

مادرچاه این قنات در شمال اراضی کاشانک واقع است و کورۀ آن با ۷۰۰ متر درازا، پس از گذر جمال‌آباد و قطع خیابان پورابتهاج، در مهمان‌سرای وزارت امور خارجه واقع در غرب میدان باهنر (نیاوران) آفتابی می‌شود. میزان آبدهی این قنات حدود ۲۵ لیتر در ثانیه است که برای آبیاری فضای سبز مهمان‌سرا مورد استفاده قرارمی‌گیرد.

قنات باغ‌چاله، یا باغ‌چالی

مادرچاه این قنات در زمینهای اوین‌ ـ درکه واقع است و کورۀ آن با درازای ۹۰۰ متـر، پس ‌از عبـور از خیابان درکه، و نیـز خیابان شهید محسن اعرابی در خیابان سعادت‌آباد در قهوه‌خانه‌ای در جنوب این خیابان آفتابی می‌شود. میزان آبدهی این قنات حدود ۱۵ لیتر در ثانیه است که به مصرف آبیاری فضای سبز می‌رسد.

قنات باغستانی

مادرچاه این قنات در شمال محلۀ رحمان‌آباد، بالاتر از خیابان ۱۲ فروردین واقع است و کورۀ آن با درازای حدود ۹۰۰ متر، به‌سمت جنوب شرقی کشیده شده است و سرانجام در محلۀ کاشانک، در خیابان شهید کاظمی آفتابی می‌شود. میزان آبدهی این قنات حدود ۵ / ۲ لیتر در ثانیه است و در جوی خیابان جاری می‌شود و به مصرف آبیاری فضای سبز می‌رسد.

قنات باغ سفارت انگلیس ۱، یا قنات پاچنار قلیانی

این قنات در اراضی پل رومی واقع است و کورۀ آن با دارازی ۱۰۰‘۱ متر در امتداد به سمت جنوب شرقی، خیابانهای شریعتی و میرزاپور، و نیز بزرگراه چمران می‌گذرد و آب آن در شمال باغ سفارتخانۀ انگلیس آفتابی می‌شود. میزان آبدهی این قنات ۵ / ۲۲ لیتر در ثانیه است و آب آن به مصرف آبیاری باغ سفارتخانۀ انگلیس می‌رسد.

قنات باغ سفارت انگلیس ۲

مادرچاه این قنات در محلۀ الٰهیه واقع است و کورۀ آن با درازای حدود ۱۰۰‘۱ متر پس از قطع خیابانهای بوستان، خزر، شریعتی و بزرگراه آیت‌الله صدر در غرب محوطۀ باغ سفارتخانۀ انگلیس آفتابی می‌شود. میزان آبدهی آن حدود ۱۵ لیتر در ثانیه است و از آن برای آبیاری باغ سفارتخانه استفاده می‌شود.

قنات باغ سفارتخانۀ ایتالیا

مادرچاه این قنات در نیاوران، ابتدای خیابان منظریۀ ۲، در کوچۀ یاوری واقع است و کورۀ آن به موازات خیابان بازدار (کامرانیه) و در شرق آن، از زیر خیابان باهنر و کنار مرکز خرید نارون به سمت جنوب می‌گذرد و از زیر خانه‌ها به سمت فرمانیه امتداد می‌یابد و آب آن در باغ سفارتخانۀ ایتالیا آفتابی می‌شود. مظهر این قنات را سفارت ایتالیا بازسازی کرده است و از آب آن برای آبیاری باغ سفارت استفاده می‌شود.

قنات باغ‌فردوس

مادرچاه این قنات در گلاب‌دره واقع است و کورۀ آن نخست به سمت جنوب غربی امتداد می‌یابد و پس ‌از گذر از محوطۀ کاخ سعدآباد، به سمت جنوب تغییر مسیر می‌دهد و از خیابان فلاحی (زعفرانیه) می‌گذرد و در نبش خیابان ولیعصر (ع) آفتابی، و آب آن به جوی آب کنار خیابان سرازیر می‌شود. بنا بر اظهارات کارشناسان شهرداری، این قنات دوشاخه است و افزون بر این مظهر، شاخۀ دیگر آن با گذر از عرض خیابان ولیعصر (ع)، به باغ‌فردوس می‌رسد. در حال حاضر، این مسیرْ آب‌بند شده است و آب در آن جاری نیست؛ اما در گذشته، پس از آبیاری باغ‌فردوس، بخشی از آب آن در انتهای بن‌بست پل، پایین‌تر از خیابان لادن به خیابان توتونچی، و سپس به خیابان هفدهم وارد می‌شد و تا خانۀ دکتر حسابی امتداد داشت.

قنات بزرگ سلطنت‌آباد

مادرچاه این قنات در سلطنت‌آباد واقع است و کورۀ آن حدود ۷۰۰‘۱ متر درازا دارد. مالک این قنات که خشک اعلام شده است، کارخانۀ مهمات‌سازی ارتش است.

قنات بزرگ کاشانک

این قنات از دامنه‌های البرز (در حریم بالای ۸۰۰‘ ۱ متر) سرچشمه می‌گیرد؛ اما موقعیت مادرچاه آن مشخص نیست. کورۀ این قنات به سمت جنوب (خیابان پورابتهاج) امتداد دارد و از عرض خیابان پورابتهاج و ضلع شرقی مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی می‌گذرد و در ضلع جنوب محلۀ کاشانک در خیابان امیربهادر نرسیده به تقاطع صفار، آفتابی می‌شود. در حال حاضر، هیچ‌گونه استفاده‌ای از آب این قنات نمی‌شود و آب آن، که کیفیت خوبی نیز دارد، در مسیر شرق خیابان امیربهادر هدر می‌رود.

قنات بزرگ کامرانیه

مادرچاه این قنات در کوهپایه‌های حصارک واقع است و کورۀ آن با حدود ۰۰۰‘ ۲ متر درازا، از خیابانهای سرآسیاب جمشیدیه، منظریه و باهنر می‌گذرد و در خیابان کامرانیه، کوچۀ مینا آفتابی می‌شود. میزان آبدهی این قنات حدود ۱۵ لیتر در ثانیه است. درگذشته، این قنات باغهای کامرانیه را آبیاری می‌کرده است؛ اما امروزه، با بدل شدن آن باغها به خانه‌های مسکونی، آب قنات هدر می‌رود. قنات بزرگ کامرانیه را به اختصار، قنات بزرگ نیز می‌خواندند.

قنات پاچنار

مادرچاه این قنات به عمق ۳۵ متر در غرب خیابان شریعتی، محلۀ الٰهیه، کوچۀ صحرا واقع، و درازای آن ۰۰۰‘ ۱ متر است. آب قنات پاچنار در باغ سفارت انگلیس، در شرق خیابان شریعتی آفتابی می‌شود و حدود ۷۰ لیتر در ثانیه آبدهی دارد.

قنات پونک، یا خاک لاری

مادرچاه این قنات در محلۀ فرحزاد واقع است و کورۀ آن با درازای ۲۰۰‘ ۴ متر، از زمینهای مرادآباد و جادۀ فرحزاد می‌گذرد. مظهر قنات پونک در محلۀ پونک آفتابی می‌شده است؛ اما در حال حاضر، این قنات خشک است.

قنات تکیۀ چیذر

این قنات در مسجد چیذر (مسجد قائم) واقع در خیابان کلهری آفتابی می‌شود و آب قابل توجه و تمیزی دارد که جاری است؛ اما در حال حاضر، هیچ استفاده‌ای از آن نمی‌شود و هدر می‌رود.

قنات تکیۀ نیاوران

مادرچاه این قنات در شمال محلۀ جمال‌آباد واقع است و کورۀ آن با درازای ۸۰۰ متر، به سمت جنوب کشیده شده است و پس‌از قطع خیابان نورافشار یکم و کوچۀ مسجد، در انتهای خیابان باهنر (نیاوران)، در غرب مسجد امام حسن عسکری (ع) آفتابی می‌شود. میزان آبدهی این قنات حدود ۴۵ لیتر در ثانیه است و آب آن در جوی خیابان جاری می‌شود و به مصرف آبیاری فضای سبز می‌رسد. در منابع، از این قنات با نامهای قنات تکیۀ بالای حصاربوعلی، قنات ده حصارولی و یا قنات تکیۀ ده بالا نیز یاد شده است.

قنات جعفرآباد

مادرچاه این قنات در گلاب‌دره واقع است و کورۀ آن با درازای حدود ۶۰۰‘ ۱ متر پس‌ از گذشتن از محوطۀ کاخ سعدآباد و قطع خیابان غلام جعفری، در شمال تجریش آفتابی می‌شود. میزان آبدهی این قنات حدود ۲ لیتر در ثانیه است و از آن برای آبیاری فضای سبز استفاده می‌شود.

قنات جعفری

مادرچاه این قنات در خیابان دولتشاد در جنوب محلۀ زرگنده واقع است. کورۀ این قنات با درازای حدود ۰۰۰‘ ۳ متر، پس‌از قطع خیابان ظفر و بلوار میرداماد، وارد محوطۀ ورزشگاه شهید کشوری می‌شود و سپس مسیل پاکروان را قطع می‌کند و در محلۀ سیدخندان، در خیابان جلفا آفتابی می‌شود. میزان آبدهی قنات جعفری ۵۵ لیتر در ثانیه است و از آن برای آبیاری بوستان مادران استفاده می‌شود.

قنات جوز درختک

مادرچاه این قنات در محل تلاقی مسیل دارآباد با خیابان پورابتهاج (دارآباد) قرار دارد. کورۀ این قنات با درازای حدود ۰۰۰‘۱ متر در جهت جنوب غربی کشیده شده است و در جنوب شرقی محوطۀ باشگاه بانک صنعت و معدن، واقع در آجودانیه، آفتابی می‌شود. میزان آبدهی قنات جوز درختک ۵ / ۷ لیتر در ثانیه اندازه‌گیری شده است و از آن برای آبیاری فضای سبز استفاده می‌‌شود.

قنات چالهرز

مادرچاه ایـن قنات در شمال خیابان دولت واقع است. کورۀ این قنات با درازای حدود ۰۰۰‘ ۳ متر، پس‌از قطع خیابانهای دولت و یخچال، و نیز عبور از محوطۀ ورزشگاه شهدا، خیابان شیدایی را قطع می‌کند و در جنوب مسیل شهرزاد آفتابی می‌شود. میزان آبدهی قنات چالهرز حدود ۴۵ لیتر در ثانیه است و آب آن به مصرف آبیاری فضای سبز بلوار شهرزاد می‌رسد.
قنات چمن: مادرچاه این قنات در کنار مسیل درکه واقع است و کورۀ آن با درازای حدود ۲۰۰‘ ۱۱ متر، پس‌از گذر از بزرگراه چمران و گذر از باغ ونک، در شمال محوطۀ دانشگاه الزهراء واقع در ونک آفتابی می‌شود. میزان آبدهی این قنات حدود ۱۵ لیتر در ثانیه اندازه‌گیری شده است و از آن برای آبیاری فضای سبز دانشگاه استفاده می‌شود.

قنات چمن

این قنات در محلۀ چیذر واقع است. آب این قنات در خیابان شهید چیذری آفتابی می‌شود؛ اما به سبب تخلیۀ فاضلاب خانه‌های بالادست، آب آن بسیار آلوده است و از آن استفاده نمی‌شود.

قنات چیت‌ساز

مادرچاه این قنات در انتهای کوچۀ ۱۵ شرقی در خیابان آجودانیه واقع است و کورۀ آن با درازای ۴۲۰ متر، به‌سمت جنوب غربی امتداد می‌یابد و در خیابان سپند آفتابی می‌شود. قنات چیت‌ساز در حال حاضر، آبدهی مناسبی دارد.

قنات حاجی بی‌بی

مادرچاه این قنات در شرق درکه واقع است و کورۀ آن با درازای ۵۰۰‘ ۱ متر پس‌از قطع خیابانهای درکه، محسن اعرابی و جادۀ سعادت‌آباد، در شمال هتل اوین آفتابی می‌شود. میزان آبدهی قنات حاجی بی‌بی ۵ / ۷ لیتر در ثانیه است و از آن برای آبیاری فضای سبز استفاده می‌شود.

قنات حسن‌آباد

مادرچاه این قنات در غرب باغ سفارت آلمان، در محلۀ الٰهیه واقع است و کورۀ آن با درازای ۷۰۰ متر، پس‌از گذر از خیابانهای اکبری و هاله، به محوطۀ باغ سفارت آلمان وارد می‌شود و سپس از خیابان اکبری می‌گذرد در خیابان پل رومی، در مسیل زرگنده آفتابی می‌شود.

قنات حسینیۀ جماران

مظهر این قنات داخل حسینیۀ جماران واقع است؛ اما به‌سبب عدم لای‌روبی، آبدهی آن بسیار ناچیز است و آب آن در حسینیۀ جماران استفاده می‌شود. این نکته مسلم است که مادرچاه این قنات در بلندیهای شمال جماران واقع است و به سبب استفادۀ حسینیۀ جماران حفر شده است؛ اما پس ‌از استفاده از آب لوله‌کشی در حسینیه، استفاده از آب قنات کمتر شده است.

قنات حصاربوعلی ۱

مادرچاه این قنات که یکی از مهم‌ترین قناتهای شمیران بوده است، در خیابان منظریۀ ۲ واقع است. قنات حصاربوعلی ۱ پس‌از گذر از خیابان باهنر، در غرب خیابان سعیدی (مهمان‌دوست)، به سمت جنوب ادامۀ مسیر می‌دهد، از زیر املاک و باغ فاتح می‌گذرد و در انتهای بن‌بست جهان، به درمانگاه خیریۀ حصاربوعلی وارد می‌شود. داخل درمانگاه، قنات در ابعاد ۵ / ۰ × ۲ به‌صورت روباز، و به عمق دو متر قابل مشاهده است.
در این محل، قنات به دو شاخه تقسیم می‌شود؛ اما امروزه مسیر بالایی کور شده است و آب در مسیر پایینی به سمت جنوب شرقی جریان می‌یابد. قنات از عرض خیابان سعیدی می‌گذرد و در نبش بن‌بست ستوده به میله‌ای (چاهی) با عمق دو متر، و دریچۀ چدنی می‌رسد. درون این چاه دو مسیر وجود دارد که یکی با گونی و پلاستیک بسته شده است و مسیر دیگر با لوله به سمت جنوب هدایت می‌شود و سرانجام در کوچۀ محمد عسگریان، بین مسجد عتیق و نانوایی آب قنات آفتابی می‌شود.

قنات حصاربوعلی ۲

مادرچاه این قنات در فاصلۀ چندصدمتری شمال غربی میدان نیاوران (میدان قدیمی نیاوران) واقع است و کورۀ آن به سمت جنوب غربی کشیده شده است که پس از گذر از عرض خیابان باهنر، بـه خیابان سعیدی وارد می‌شود. این قنات پس‌ از آفتابی‌شدن، در جوی خیابان سعیدی سرازیر می‌شود و ساختمانهای واقع در طول این خیابان با استفاده از پمپ، از آب آن برای آبیاری فضاهای سبز خانه‌هایشان بهره‌ می‌برند.

قنات حصار بوعلی ۳

مادرچاه این قنات در ضلع شرقی بیمارستان فرهنگیان واقع است و کورۀ آن به سمت جنوب امتداد داشته، و پس از گذر از کنار کوچۀ قنات و عرض خیابان باهنر، در خیابان خان‌سفید (ضلع غربی فرهنگ‌سرای نیاوران) وارد بن‌بست خزاعی می‌شده است. مظهر این قنات نیز در انتهای این بن‌بست قابل رؤیت است؛ اما در حال حاضر، این قنات خشک است و از آنجا که بخش عمدۀ مسیر این قنات از زیر املاک شخصی می‌گذرد، مسیریابی آن دشوار است.

قنات حکیم‌الملک، یا استخر

مادرچاه این قنات در شمال بیمارستان نورافشار واقع است و کورۀ آن به سمت جنوب امتداد دارد. یک مظهر فرعی در بالای بیمارستان وجود دارد که به آن مظهر حسن‌آباد یا استخر می‌گویند. کیفیت آب در این قسمت به‌سبب آنکه در شمالی‌ترین نقطۀ تهران قرار دارد و در مسیر آن نیز، ساخت‌وسازی وجود ندارد، بسیار مناسب است. شاخۀ اصلی این قنات به سمت جنوب جریان دارد و در خیابان زینعلی آفتابی می‌شود. آب این شاخه نیز در حال حاضر کیفیت خوبی دارد؛ اما استفادۀ بهینه‌ای از آن نمی‌شود.

قنات خوردین ۱

مادرچاه این قنات در اراضی سعادت‌آباد واقع است و کورۀ آن حدود ۵۰۰‘۱ متر درازا دارد. این قنات در درۀ عباسی آفتابی می‌شود و میزان آبدهی آن حدود ۵ لیتر در ثانیه است و از آن برای آبیاری فضاهای سبز ازجمله فضای سبز بوستان پردیسان استفاده می‌شود.

قنات خوردین ۲

مادرچاه این قنات در اراضی سعادت‌آباد واقع، و درازای کورۀ آن حدود ۵۰۰‘ ۱ متر است. آب این قنات در بزرگ‌قلعه آفتابی می‌شود و میزان آبدهی آن حدود ۴۵ لیتر در ثانیه است و از آن برای آبیاری فضای سبز بوستان پردیسان استفاده می‌شود.

قنات دارآباد

مادرچاه این قنات در دامنۀ جنوبی کوه دارآباد واقع، و درازای کورۀ آن حدود ۴۰۰ متر است و آب آن در شمال بیمارستان مسیح دانشوری آفتابی می‌شود. میزان آبدهی این قنات حدود ۵ / ۳ لیتر در ثانیه است و از آن برای آبیاری فضای سبز بیمارستان مسیح دانشوری استفاده می‌شود.

قنات دزاشیب ۱

مادرچاه این قنات در شمال شرقی امامزاده قاسم واقع است و کورۀ آن با درازای حدود ۲۰۰‘ ۲ متر به سمت جنوب کشیده شده است و در خیابان بوعلی واقع در محلۀ دزاشیب آفتابی می‌شود. میزان آبدهی قنات دزاشیب ۵ / ۲۲ لیتر در ثانیه است و آب آن به مصرف فضای سبز می‌رسد.

قنات دزاشیب ۲

این قنات از شمال خیابان باهنر (نقطۀ احتمالی مادرچاه) آغاز می‌شود و کورۀ آن به سمت جنوب، از خیابان دزاشیب می‌گذرد و به خیابان شهید کریمی وارد می‌شود. آن‌گاه پس از تقاطع کوچۀ سلیمی، آب آن آفتابی می‌گردد و به داخل جوی می‌ریزد. میله‌های چاه این قنات در خیابان شهید کریمی قابل مشاهده است. آبدهی این قنات ۵ لیتر در ثانیه است که می‌تواند برای آبیاری فضای سبز استفاده شود.

قنات دولو

این قنات از بیمارستان شهدای تجریش می‌گذرد، اما اطلاع دقیقی از مادرچاه آن موجود نیست؛ احتمالاً مادرچاه این قنات در شمال بیمارستان شهدای تجریش قرار دارد. کورۀ این قنات پس از گذر از این بیمارستان، و نیز قسمت غربی میدان تجریش، به نبش کوچۀ حدادی می‌رسد و با گذر از زیر مغازه‌های کوچۀ حدادی و نیز کوچۀ خواجه‌نوری، به باغ فرمانفرما می‌رسد؛ سپس از باغ فرمانفرما و ملک کناری آن، و نیز از زیر فروشگاه اسکندری در خیابان شریعتی می‌گذرد و آب آن به جوی آب غرب خیابان شریعتی می‌ریزد.

قنات رازان جنوبی

این قنات حدود ۲۰۰‘۱ متر درازا دارد و سالها ست که به صورت متروکه درآمده است؛ اما در سیل ۱۳۶۶ ش تجریش، با ورود سیلاب به میلۀ چاههای آن قسمتی از مجرای آن فعال شد، و به سبب مسدودبودن مجرای آن در پایین دست، در محل زیرزمین ساختمان بانک مسکن شعبۀ میرداماد و ساختمان ادارۀ دارایی واقع در خیابان رازان جنوبی، آب تا عمق ۵ تا ۶ متری از سطح زمین بالا آمد و به ناچار با زهکشی در عمق ۱۲متری در محل بانک مسکن و ساختمان ادارۀ دارایی میرداماد واقع در خیابان رازان جنوبی از بالا آمدن سطح آب جلوگیری شده است.

قنات رحمان‌آباد

مادرچاه این قنات در دامنۀ بلندیهای رحمان‌آباد واقع است و کورۀ آن به سمت جنوب کشیده است. آب قنات رحمان‌آباد پس از قطع خیابان دارآباد (پورابتهاج)، در محلۀ کاشانک آفتابی می‌گردد و از آن برای آبیاری فضای سبز استفاده می‌شود.

قنات رستم‌آباد

مادرچاه این قنات در دامنه‌های بلندیهای نیاوران واقع است و کورۀ آن با درازای ۶۰۰‘ ۳ متر به سمت جنوب، از غرب محلۀ نیاوران می‌گذرد و پس از قطع خیابانهای باهنر (نیاوران)، سعیدی (مهمان‌دوست) و لواسانی (فرمانیه)، در خیابان دیباجی جنوبی، در محلۀ رستم‌آباد پایین آفتابی می‌شود. میزان آبدهی قنات رستم‌آباد حدود ۷۰ لیتر در ثانیه است و از آن برای آبیاری فضای سبز استفاده می‌شود.

قنات سرخه‌حصار جمال‌آباد، یا ناظمی

مادرچاه این قنات در دامنۀ بلندیهای شرق جمشیدیه واقع است و کورۀ آن با درازای حدود ۲۰۰‘۱ متر، از شمال شرقی اردوگاه منظریه و خیابانهای شهریور و نورافشار سوم می‌گذرد و آب آن در باغ ناظمی آفتابی می‌شود. میزان آبدهی آن حدود ۴ لیتر در ثانیه است و از آن برای آبیاری باغ ناظمی استفاده می‌شود.

قنات سعادت‌آباد

مادرچاه این قنات در جنوب اراضی درکه واقع است و کورۀ آن با درازای ۶۰۰‘۱ متر به سمت جنوب غربی از محوطۀ زندان اوین، و خیابان سعادت‌آباد و اراضی کوی مکانیر در جنوب میدان سرو آفتابی می‌شود. میزان آبدهی قنات سعادت‌آباد ۵ / ۷ لیتر در ثانیه است و آب آن به مصرف فضای سبز می‌رسد.

قنات سردار فاخر حکمت

مادرچاه این قنات در داخل محوطۀ پارک باهنر در جنوب محلۀ جماران واقع است و کورۀ آن پس از گذر از عرض خیابان باهنر، از زیر کلانتری نیاوران به سمت شرق متمایل می‌شود و در ضلع غربی خیابان بازدار (کامرانیه)، در کوچۀ شیبانی، در کنار مظهر قنات بزرگ کامرانیه ظاهر می‌شود.

قنات سلسبیل تهران‌پارس

مادرچاه این قنات در گردنۀ قوچک واقع است و کورۀ آن با درازای حدود ۵۰۰‘ ۵ متر پس از قطع جادۀ لشکرک و گذشتن از پارک جنگلی لویزان و خانه‌های مسکونی منطقه، در شمال شرقی بوستان پلیس (باغ اناری سابق) آفتابی می‌شود. میزان آبدهی این قنات حدود ۲۵ لیتر در ثانیه است و از آن برای آبیاری فضای سبز بوستان پلیس استفاده می‌شود.

قنات سوهانک

مادرچاه این قنات در اراضی بیدستان واقع، و درازای کورۀ آن ۵۰۰‘ ۲ متر است و پس از گذر از اراضی بیدستان، در سوهانک آفتابی می‌شود. میزان آبدهی قنات سوهانک ۵ / ۲ لیتر در ثانیه است و از آن برای آبیاری فضای سبز استفاده می‌شود.

قنات شعبانی، یا ولنجک

مادرچاه این قنات در کوهپایه‌های توچال واقع است و کورۀ آن با درازای ۰۰۰‘ ۳ متر، از ایستگاه پنجم و دوم تله‌کابین می‌گذرد و آب آن در ایستگاه چشمه آفتابی می‌شود. میزان آبدهی قنات شعبانی ۵ / ۲۲ لیتر در ثانیه است.

قنات شیان

مادرچاه این قنات در میدان ازگل واقع است و کورۀ آن با درازای ۵۰۰‘۱ متر از بزرگراه بابایی می‌گذرد و آب آن در شمال پارک جنگلی لویزان آفتابی می‌شود. میزان آبدهی قنات شیان حدود ۳۵ لیتر در ثانیه است و آب آن به مصرف فضای سبز پارک جنگلی لویزان می‌رسد.

قنات صاحب‌الزمان، یا قنات حاج امین صاحب‌الزمان

مادرچاه این قنات در محلۀ قیطریه واقع است و کورۀ آن با درازای حدود ۸۰۰‘۱ متر، به سمت جنوب شرقی کشیده شده است. آب این قنات در خیابان بوستان ششم پاسداران آفتابی می‌شود.

قنات عبدالله‌آباد

مادرچاه این قنات در کوهپایه‌های غربی درکه در اراضی عبدالله‌آباد واقع است و کورۀ آن با درازای ۷۰۰‘۲ متر، از جادۀ سعادت‌آباد می‌گذرد و آب آن در محوطۀ زندان اوین آفتابی می‌شود. قنات عبدالله‌آباد ۵ / ۷ لیتر در ثانیه آبدهی دارد و در گذشته، باغ سید ضیاء‌الدین طباطبایی را که امروزه اراضی آن در زندان اوین واقع است، آبیاری می‌کرده است.

قنات عسگر مصدق

مادرچاه این قنات ۴۵ متر عمق دارد و کورۀ آن با درازای ۵۰۰ متر، از خیابان ولیعصر (ع) می‌گذرد. مظهر این قنات در غرب میدان تجریش، در خیابان مقصودبیک (دربندی) واقع بوده است؛ اما در حال حاضر این قنات خشک است.

قنات علی‌آباد

مادرچاه این قنات در اراضی غرب جادۀ لشکرک واقع است و کورۀ آن با درازای حدود ۷۰۰‘۱ متر، از جادۀ لشکرک و شمال بزرگراه آیت‌الله صدر می‌گذرد. آب این قنات در سوهانک آفتابی می‌شده است؛ اما امروزه، قنات علی‌آباد خشک و متروکه است.

قنات علی حمامی

مادرچاه این قنات در محلۀ قیطریه واقع است و کورۀ آن با درازای ۷۰۰‘۲ متر، از خیابان شهید رحمانی و محله‌های اختیاریه، دولت و پـاسداران (سلطنت‌آبـاد) می‌گذرد و آب آن در خیابان امیرابراهیمی آفتابی می‌شده است؛ اما امروزه، این قنات خشک و متروکه است.

قنات فیروزه

مادرچاه این قنات به عمق ۴۰ متر در سفارت آفریقای جنوبی در غرب میدان تجریش واقع است و کورۀ آن به سمت جنوب امتداد دارد. این قنات در کوچۀ یکتا آفتابی می‌شده است؛ اما در حال حاضر، متروکه و خشک است.

قنات قاسم‌آباد

مادرچاه این قنات در جنوب جادۀ لشکرک واقع است و کورۀ آن با درازای حدود ۹۰۰‘۲ متر، از بزرگراه بابایی و اراضی علی‌آباد می‌گذرد و آب آن در شمال زمینهای قاسم‌آباد واقع در شرق پارک جنگلی لویزان آفتابی می‌شود. میزان آبدهی قنات قاسم‌آباد حدود ۳۵ لیتر در ثانیه است و آب آن به مصرف آبیاری پارک جنگلی لویزان می‌رسد.

قنات قصر

مادرچاه این قنات به عمق ۸۵ متر، در غرب خیابان شریعتی روبه‌روی خیابان یخچال واقع است و کورۀ آن با درازای ۵۰۰‘ ۳ متر به سمت جنوب امتداد دارد و با گذر از بزرگراه همت، خیابان خواجه عبدالله انصاری، و بزرگراه رسالت، به طرف جنوب شرقی متمایل می‌شود و آب آن در پادگان قصر آفتابی می‌شود. این قنات متعلق به ارتش است.

قنات قناتک

مادرچاه این قنات در شرق خیابان دربند واقع است و کورۀ آن با درازای ۰۰۰‘ ۳ متر، از خیابانهای دربند و نیاوران می‌گذرد و آب آن در کوچۀ صادقی آفتابی می‌شود. میزان آبدهی این قنات ۵ / ۱ لیتر در ثانیه است و از آن برای آبیاری فضای سبز استفاده می‌شود. در گذشته، چند قنات دیگر نیز بدین نام خوانده می‌شده‌اند که باغهای تجریش را آبیاری می‌کرده‌اند.

قنات قوام شیرازی

مادرچاه این قنات در جنوب بزرگراه صدر واقع است و کورۀ آن با درازای حدود ۵۰۰‘۱ متر، به سمت جنوب کشیده شده است و آب آن در دوراهی قلهک، در کوچۀ باغ بابک آفتابی می‌شود. میزان آبدهی قنات قوام شیرازی حدود ۸ لیتر در ثانیه است و از آن برای آبیاری فضای سبز استفاده می‌شود.

قنات قیطریه

مادرچاه این قنات در شمال بزرگراه آیت‌الله صدر واقع است و کورۀ آن با درازای حدود ۰۰۰‘ ۲ متر از محلۀ چیذر و خیابان قیطریه می‌گذرد و آب آن در چهارراه قنات واقع در محلۀ قیطریه آفتابی می‌شود. میزان آبدهی این قنات ۳۵ لیتر در ثانیه است که به مصرف آبیاری فضای سبز می‌رسد.

قنات کوچک سلطنت‌آباد

مادرچاه این قنات در سلطنت‌آباد واقع، و درازای کورۀ آن حدود ۵۰۰‘۱ متر است. مالک آن کارخانۀ مهمات‌سازی ارتش، و آبدهی آن ۸۰ لیتر در ثانیه است.

قنات کوکب ضراب‌خانه

مادرچاه این قنات در زمینهای محلۀ دروس در بلوار شهرزاد واقع است و کورۀ آن با درازای حدود ۳۰۰‘ ۱ متر، پس از قطع خیابانهای زیبا، قبا و آذر، در جنوب حسینیۀ ارشاد آفتابی می‌شود. میزان آبدهی قنات کوکب ضراب‌خانه حدود ۲۵ لیتر در ثانیه است. آب این قنات در جوی جاری می‌شود و به مصرف آبیاری فضای سبز می‌رسد.

قنات کهریز تکیه

مادرچاه این قنات در ضلع شمالی میدان تجریش، در خیابان فناخسرو تقاطع سه‌راه دربند واقع است و کورۀ آن به سمت جنوب (میدان تجریش) امتداد دارد. مظهر این قنات در مسجد اعظم تجریش آفتابی می‌شود و آب آن به سبب نشت فاضلاب خانه‌هایی که در مسیر آن قرار دارند، آلوده است و قابل استفاده نیست.

قنات گَل‌آب

مادرچاه این قنات به عمق ۶۰ متر در جنوب کاخ سعدآباد واقع است و کورۀ آن ۶۰۰ متر درازا دارد. آب این قنات در غرب میدان تجریش، در کوچۀ سرشار آفتابی می‌شود. قنات گل‌آب دایر است و شهرداری آب آن را به مصرف فضای سبز می‌رساند. آبدهی این قنات در ۱۳۷۶ ش، ۳ لیتر در ثانیه اندازه‌گیری شده است.

قنات گلاب

مادرچاه این قنات در شمال محلۀ جعفرآباد واقع است و کورۀ آن با درازای حدود ۵۰۰‘ ۱ متر از خیابانهای آیت‌الله ملکی (سعدآباد)، ولیعصر (ع) و طوسی می‌گذرد و آب آن در خیابان تختی، در محلۀ مقصودبیک آفتابی می‌شود. قنات گلاب حدود ۱۵ لیتر در ثانیه آبدهی دارد و آب آن در جوی جاری می‌شود و به مصرف آبیاری فضای سبز می‌رسد.

قنات گلاب‌دره

مادرچاه این قنات در گلاب‌دره واقع است و کورۀ آن با درازای ۵۰۰‘ ۳ متر از گلاب‌دره به سمت میدان تجریش امتداد دارد و از آنجا وارد ضلع شرقی خیابان شریعتی می‌شود، در امتداد خط یک متروی تهران ادامۀ مسیر می‌دهد و سرانجام در قیطریه با قنات قیطریه تلاقی می‌کند و بعد با این قنات ادامۀ مسیر می‌دهد.
قنات لطف تهران‌پارس: مادرچاه این قنات در جادۀ لشکرک واقع است و کورۀ آن با درازای حدود ۷۰۰‘ ۳ متر، از بزرگراه بابایی می‌گذرد و آب آن در غرب بوستان پلیس (باغ اناری سابق) آفتابی می‌شود. میزان آبدهی این قنات حدود ۳۵ لیتر در ثانیه است و آب آن در جوی جاری می‌شود و به مصرف آبیاری فضای سبز بوستان پلیس می‌رسد.

قنات محمودیه

مادرچاه این قنات در شمال محلۀ اسدآباد، در شرق تأسیسات تله‌کابین توچال واقع است و کورۀ آن با درازای حدود ۴۰۰‘۲ متر از درۀ اسدآباد و خیابان شهید زالی می‌گذرد و آب آن در خیابان جیم، در خیابان مقدس اردبیلی آفتابی می‌شود. میزان آبدهی قنات محمودیه حدود ۲۵ لیتر در ثانیه است و آب آن در جوی جاری می‌شود و به مصرف آبیاری فضای سبز می‌رسد.

قنات مخصوص

مادرچاه این قنات به عمق ۵۴ متر در شمال خیابان ظفر، خیابان سیمای جنوبی واقع است و کورۀ آن با ۰۰۰‘ ۴ متر درازا، به سمت جنوب شرقی امتداد دارد و به موازات خیابان بهروز از شرق میدان مادر از زیر ایستگاه مترو می‌گذرد و در شرق خیابان شریعتی، و نیز میدان جوانان به سمت جنوب شرقی امتداد می‌یابد. آب این قنات در محوطۀ وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات (وزارت پست و تلگراف و تلفن) آفتابی می‌شود و آبدهی آن حدود ۲۵ تا ۳۵ لیتر در ثانیه است.

قنات مخلص‌آباد

مادرچاه این قنات در غرب مسیل لویزان، و در شرق محلۀ مبارک‌آباد واقع است و کورۀ آن با درازای حدود ۳۰۰‘ ۳ متر از محلۀ شمس‌آباد، غرب خیابان ریحانی دوم و خیابان شهید مظفری می‌گذرد و آب آن در محلۀ مجیدیه، در شانزده‌متری دوم، پایین‌تر از خیابان ابوذر آفتابی می‌شود. میزان آبدهی قنات مخلص‌‌آباد حدود ۲۵ لیتر در ثانیه است و آب آن در جوی جاری می‌گردد و به آبیاری فضای سبز می‌رسد.

قنات مستوفی‌الممالک

مادرچاه این قنات در محوطۀ مجموعۀ مسکونی آتی‌ساز واقع است و کورۀ آن با درازای ۴۰۰‘۱ متر از بزرگراه چمران می‌گذرد و آب آن در باغ مستوفی‌الممالک آفتابی می‌شود. میزان آبدهی این قنات حدود ۲۵ لیتر در ثانیه است و از آن برای آبیاری باغ مستوفی‌الممالک استفاده می‌شود.

قنات مهران زرتشتی

مادرچاه این قنات در غرب زمینهای میدان نوبنیاد واقع است و کورۀ آن با درازای ۰۰۰‘۲ متر از خیابانهای گلستان دهم پاسداران و پارک شرق می‌گذرد و آب آن در خیابان شهید عراقی آفتابی می‌شود. میزان آبدهی این قنات حدود ۳۵ لیتر در ثانیه اندازه‌گیری شده است و آب آن در نهر جاری می‌شود و به مصرف آبیاری فضای سبز می‌رسد. این قناتْ مهران و مهران زرتشت نیز نامیده می‌شود.

قنات ناودانک

مادرچاه این قنات در خیابان دربند در شمال میدان تجریش واقع است و کورۀ آن پس از قطع خیابان دربند به‌صورت اریب به سمت جنوب غربی خیابان دربند ادامۀ مسیر می‌دهد و در حوالی تجریش آب آن آفتابی می‌شود. میزان آبدهی این قنات در ۱۳۷۵ ش، ۳۵ لیتر در ثانیه بوده است و از آن برای آبیاری فضای سبز استفاده می‌شود.
قنات یونجه‌زار: مادرچاه این قنات در کوهپایه‌های یونجه‌زار، در شمال محلۀ فرخزاد بر سر راه قدیمی امامزاده داوود واقع است. کورۀ این قنات با درازای حدود ۸۰۰‘۱ متر، به سمت جنوب کشیده شده است و مظهر آن در محلۀ فرخزاد آفتابی می‌شود.

شهره زرگران ـ علی هزاردره

نام کتاب : دانشنامه تهران بزرگ نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی جلد : 1 صفحه : 1254

فرمت PDF

شناسنامه

فهرست