استیونسن

اِستیوِنسِن \ [e]stivense(o)n\ ، رابِرت لوییس بَلفِر (1850-1894م/ 1267-1312ق)، داستان‌نویس، مقاله‌نویس و شاعر اسکاتلندی؛ چندین شاهکار ادبیات کودکان و نوجوانان به قلم اوست که جزیرۀ گنج (1883م؛ ترجمۀ فارسی: 1316ش) معروف‌ترین آنهاست.
او در اِدینبره (اِدینبورگ) زاده شد، در خانواده‌ای که چند تن از آنان مهندس بودند و در ساخت بندرگاه و فانوس دریایی شهرت داشتند. استیونسن که کودکی ضعیف و مریض احوال بود، به سنت خانواده در رشتۀ مهندسی تحصیل کرد، اما نه وضعیت جسمانی‌اش با کار مهندسی تناسب داشت و نه علاقه‌های شخصی‌اش. او برای خشنودی خانواده در رشتۀ حقوق هم تحصیل کرد و حتى در 1875م پروانۀ وکالت نیز گرفت؛ اما هدف او نویسنده شدن بود و از این‌رو، هیچ‌گاه به مهندسی و وکالت نپرداخت و برای رهاندن جان خود از چنگال بیماری سل، رخت سفر بربست و از اسکاتلند سرد راهی سرزمینهای گرم شد.

نخستین نوشته‌های استیونسن شرح سفرهای اوست، سفرهایی با قایق در آبها یا با پای پیاده در کوهستانها. استیونسن در 1879م به آمریکا رفت و در آنجا با بانویی مطلقه، که 10 سال از او بزرگ‌تر بود، ازدواج کرد. او در 1880م به‌همراه همسرش و پسر همسرش، لوید آزبِرن، به اسکاتلند بازگشت. آنان برای بازیافتن تندرستی استیونسن، پیاپی در مناطق خوش‌آب‌وهوای اروپا اقامت می‌گزیدند، تا اینکه در 1887م به آمریکا رفتند. استیونسن در 1888م به‌همراه خانواده‌اش راهی دریاهای جنوب شد و تصمیم گرفت باقی زندگی را در آنجا بگذراند. او در 1889م در یکی از جزیره‌های ساموا، جایی خوش‌آب‌وهوا در اقیانوس آرام جنوبی، اقامت گزید و 5 سال بعد در همان‌جا درگذشت.
نخستین داستانی که از استیونسن منتشر شد، «قیام پِنت لَند» (1866م) نام داشت که معروفیتی نیافت؛ اما اثری که او را به شهرت رساند، جزیرۀ گنج (1883م) بود، داستانی افسونگر از ماجراهای دزدان دریایی و سرشار از رویدادهای هیجان‌انگیز که نخست در مجله چاپ شد، سپس به‌صورت کتاب درآمد و در مدت کوتاهی به یکی از خواندنی‌ترین آثار برای کودکان و نوجوانان تبدیل شد. این داستان که در کنار آثار مشهوری چون رابینسون کروزو (از دَنیِل دِفو)، تایپی (ترجمۀ فارسی با عنوان تایپه؛ از هِـرمَن (مِلویل) و نوشته‌های ماجراییِ جک لندن جای می‌گیرد، در عین حال از شگردهای تحلیل روان‌شناختی و فنون قصه‌پردازی با ایجاد موازنه‌ای پذیرفتنی میان رویدادهای واقعی و تخیّلی برخوردار بود. چندین نسل از کودکان و نوجوانان، این اثر پرماجرا را با اشتیاق خوانده‌اند و ماجراهای آن را به دنیای خیال خود برده‌اند.
ماجرای شگفت‌انگیز دکتر جکیل و آقای هاید (1886م؛ ترجمۀ فارسی: 1383ش، نیز با عنوان دکتر جکیل و مستر هاید، 1373ش) یکی دیگر از آثار مشهور استیونسن، و از آثار ادبی شناخته شده و پرخواننده است. کابوس شبانه‌ای دست‌مایۀ این داستان شد و استیونسن این کابوسش را با قلمی توانا پروراند و آن را به داستانی ترسناک با مضمون نبرد میان خوبی و بدی تبدیل کرد. همسر استیونسن در بازنگاری این داستان، که پس از انتشار با موفقیت دور از انتظاری روبه‌رو شد و در مدتی کوتاه هزاران نسخه از آن به فروش رفت، نقش مؤثری داشت. این داستان که از دیدگاه بسیاری از خوانندگان، اثری تکان‌دهنده بوده، اجراهای نمایشی بسیار و گوناگونی داشته است. از نوشته‌های دیگر استیونسن می‌توان از داستانهای تاریخی «شاهزاده اُتو» (1885م) و پیکان سیاه (1888م؛ ترجمۀ فارسی: 1349ش، نیز با عنوان تیر سیاه، 1339ش) و داستانهای ربوده‌شده (1886م؛ ترجمۀ فارسی: 1379، نیز با عنوان فرزند ربوده‌شده، 1337ش)، «ارباب بَلِنترِی» (1889م) و کَتریونا (1893م) یاد کرد که او با قلم گیرایش در همۀ آنها اصول داستان‌نویسی را به‌کار گرفته است. استیونسن 3 داستان، از جمله «سوداگر لاشۀ کشتی» (1892م) را نیز با همکاری لوید آزبرن نوشت.
از استیونسن مقاله‌های بسیاری در زمینۀ نقد ادبی انتشار یافته، که مجموعۀ آنها در چند کتاب، از جمله در «خاطره‌ها و وصفها» (1887م) آمده است. شعرهای او هم در چند مجموعه، از جمله در «بالادها» (1890م) گردآوری، و منتشر شده است. او شعرهایی هم برای کودکان سرود که مجموعه‌ای از بهترین آنها در کتابی با عنوان «باغ شعر کودکان» (1885م) انتشار یافته است. داستانهای کوتاه استیونسن هم گردآوری، و در چند مجموعه، از جمله در «شبهای عربی جدید» (1882م)، چاپ شده‌اند.
استیونسن، چه در حیاتش و چه پس از مرگ، همواره با ستایش منتقدان ادبی ـ هنری روبه‌رو بوده است. او را یکی از بزرگ‌ترین نویسندگان جهان و یکی از برجسته‌ترین آفرینندگان آثار ادبی برای کودکان و نوجوانان به شمار آورده‌اند و به تأثیر قلم سحرانگیز او بر خوانندگان جوان اشاره کرده، و سهم وی را در علاقه‌مند ساختن شمار بسیاری به خواندن ستوده‌اند. چندین نوشتۀ استیونسن به فارسی ترجمه شده است. جزیرۀ گنج چندین ترجمۀ فارسی دارد و هاجر تربیت، محمدرضا جعفری، قاسم صُنعَوی، ابوالقاسم طاهری و اردشیر نیکپور از شمار مترجمان آثار استیونسن به زبان فارسی‌اند.

مآخذ

فهرست چاپی؛
کتابخانۀ ملی ایران (اسفند 1388)؛
نیز:

EA, 2006;
EB, 2008;
GSE ;
ME, 2008.
بخش ادبیات جهان