استیلن

اَسِتیلِـن \ asetilen\ ، یـا اِتیـن (HC≡CH)، سـاده‌تـرین و شناخته‌شده‌ترین عضو سری هیدروکربنهایی که در ساختارشان یک یا چند جفت اتم کربن با پیوند سه‌گانه به هم متصل شده‌اند. این هیدروکربنها به نام سری استیلنی یا آلکینها خوانده می‌شوند. استیلن گازی بی‌رنگ و اشتعال‌پذیر است که به شکلی گسترده، به‌عنوان سوخت در جوش‌کاریِ اُکسی استیلنی (جوش‌کاری با گاز استیلن و اکسیژن) و برش فلزات به‌کار می‌رود و به‌منزلۀ مادۀ خام، در سنتز بسیاری از مواد شیمیایی آلی و پلاستیکها کاربرد دارد.
استیلن خالص گاز بی‌رنگی است که بوی خوشایندی دارد، ولی اگر از کلسیم‌کاربید تهیه شده باشد، معمولاً دارای مقدار ناچیزی فُسفین است که سبب بویی ناخوشایند، مانند بوی سیر، می‌شود. استیلن می‌تواند با آزاد کردن گرما، به عناصر تشکیل‌دهندۀ خود تجزیه شود. این تجزیه، برحسب شرایط، ممکن است گاهی موجب انفجار شود. اگر استیلن خالص به حالت مایع یا جامد باشد، یا زیر فشار بیش از یک کیلوگرم بر سانتی‌متر مربع قرار گیرد، با شدت بسیار منفجر می‌شود.
مخلوطهای هوا و استیلن در محدوده‌ای گسترده، از ح 5/ 2٪ هوا در استیلن تا ح 5/ 12٪ استیلن در هوا، قابل انفجارند. وقتی استیلن با مقدار مناسبی هوا بسوزد، نور سفید خالصی تولید می‌کند؛ به همین سبب در گذشته استیلن برای تولید روشنایی در مکانهایی که نیروی برق وجود نداشت، برای نمونه در چراغهای شناور دریایی، چراغ معدنچیها و علامتهای جاده‌ها، به‌کار می‌رفت. سوختن استیلن مقدار فراوانی گرما تولید می‌کند و در مشعلی که درست طراحی شده باشد، شعلۀ اُکسی‌استیلن (اکسیژن و استیلن) بالاترین دمای شعله (تقریباً °300‘3 سانتی‌گراد) را نسبت به دیگر مخلوطهای شناخته‌شدۀ گازهای سوختنی، ایجاد می‌کند.
استیلن را زیر فشار، در کپسولهای ویژه‌ای که به همین منظور طراحی شده، و حاوی استون است، برای مصرف حمل می‌کنند، زیرا استیلن در استون بسیار حل‌پذیر است. برای جلوگیری از پدید آمدن حفره‌های بزرگ، که می‌توانند محل شروع انفجار باشند، این کپسولها با خاک رُس متخلخل پر می‌شوند که محلول استیلن ـ استون بر روی آن جذب سطحی می‌شود.
اتمهای عناصر فلزی می‌توانند جانشین اتمهای هیدروژن در مولکول استیلن شوند و اَسِتیلیدها را پدید آورند؛ برای نمونه، استیلیدهای نقره، مس یا سدیم. استیلیدهای نقره، مس، جیوه و طلا در اثر گرما، اصطکاک یا ضربه منفجر می‌شوند. علاوه بر اتم هیدروژنِ واکنش‌پذیرِ استیلن، پیوند سه‌گانۀ کربن ـ کربنِ آن نیز به آسانی سبب افزوده شدن هالوژنها، هالوژن‌اسیدها، هیدروژن‌سیانید، الکلها، آمینها و آمیدها به استیلن می‌شود. استیلن همچنین می‌تواند با خودش یا با آلدهیدها و کِتونها واکنش افزایشی دهد. بسیاری از واکنشهایی که یاد شدند، در تولید تجاری بسیاری از محصولات صنعتی و مصرفی، مانند اَسِتالدِهید، لاستیک سنتزیِ پُلی‌کلروپرِن، رنگهای شیرابه‌ای (لاتِکس)، پارچه‌ها و کف‌پوشهای وینیلی، حلّالهای خشک‌شویی و افشانه‌های حشره‌کشِ گردپاش، کاربرد دارند.
استیلن به یکی از این 3 روش تولید می‌شود: واکنش آب با کلسیم‌کاربید، گذراندن یک هیدروکربن از میان قوس الکتریکی، یا سوختن ناقص متان در هوا یا اکسیژن.

مآخذ

CE, 6th edition;
EA, 2006;
EB, 1986, 2010.
بخش علوم پایه و مهندسی