استرونزیایی، زبانهای

اُسترونِزیایی، زبانهایِ\ zabānhā-ye ost[e]roneziyāyi\ (در گذشتـه: ‌زبانهای مالایـو ـ پُلی‌نِزیایی)، از بزرگ‌ترین خانـواده‌های زبانی جهان، هم از دیـد شمار زبانها، که شامـل حدود 300 تا 500 زبان است، و هم از دیـد گسترۀ جغرافیـایی، که جزیره‌های بسیار و نیز برخی سرزمینهای قاره‌ای، از ماداگاسکار در غرب تا جزیره‌های ایستِر و هاوایی در شرق را دربر می‌گیرد. اما باید گفت که در این گستره، زبانهای بومیان استرالیا و بیشتر زبانهای گینۀ نو از این خانواده نیستند.
زبانهای استرونزیایی به دو شاخه تقسیم می‌شوند: فُرمُزی که نزدیک به 200 هزار تن در تایـوان‌ بـدان سخن می‌گویند، و مـالایـو ـ‌ پلی‌نزیایی که همۀ زبانهای دیگر این خانواده را دربر می‌گیرد. شاخۀ مالایوـ پلی‌نزیایی خود به دو گروه شرقی و غربی‌تقسیم می‌شود. زبانهای‌مالایوـ پلی‌نزیایی شرقی‌عبـارت‌اند از زبانهای جزایر میکرونِزی، برخی از زبانهای جزایر مِلانِزی، و زبانهای جزایر پلی‌نزی که بسیار به یکدیگر نزدیک‌اند، مانند زبانهای تاهیتیایی و هاواییایی و نیز مائوری که در نیوزیلند بـدان سخن می‌گویند. گـروه زبانهای ‌مالایــو‌ ـ پلی‌نزیایی غربی دربرگیرندۀ این زبانهاست: مالایایی، جاوه‌ای، و بالیایی که در مالزی و اندونزی بدانها سخن می‌گویند؛ مالاگاسی که در ماداگاسکار به آن سخن گفته می‌شود؛ زبانهای چامی که در ویتنام و کامبوج رواج دارند؛ و تاگالوگ که شالودۀ زبان فیلیپینو (پیلیپینو) است.
اکنـون چهـار زبـان از گـروه مـالایـو ـ پلی‌نزیایی زبانهای رسمی دولتی به‌شمار می‌روند: مالاگاسی در ماداگاسکار؛ مالایایی در مالزی؛ اندونزیایی در اندونزی؛ و فیلیپینو در فیلیپین.
به‌طور‌کلی، در زبانهای استرونزیایی برای تغییر معنی واژه و تعیین نقش آن در جمله، از پیوستن وندها (پسوند، میانوند، پیشوند) به واژه‌های پایه استفاده می‌شود. در این زبانها از مضاعف‌سازی (تکرار) برای جمع‌بستن واژه‌ها و پدیدآوردن دیگر مفاهیم دستوری بهره می‌برند؛ برای نمونه، در زبان مالایـایـی، «رومـاه» بـه معنـی خـانه است و «رومـاه ـ رومـاه» به معنی خانه‌ها. ساختارهای فعلی و اسمی زبانهای خانوادۀ استرونزیایی غالباً پیچیده‌اند. جاوه‌ای و برخی دیگر از زبانهای این خانواده برای هر موقعیت اجتماعی معیّن (برای نمونه: غیررسمی، مؤدبانه، ...) شیوۀ گفتاری ویژه‌ای دارند. برخی از زبانهای استرونزیایی با الفبای لاتین نوشته می‌شوند و برخی نیز با الفباهایی که بر پایۀ خطهای هندی یا عربی پدید آمده‌اند.
از ویژگیهای آوایی زبانهای استرونزیایی کثرت مصوّتها در آنهاست. برخی از واژگان استرونزیایی وارد زبانهای اروپایی شده‌اند و از این راه، به بسیاری از زبانهای کنونی جهان راه یافته‌اند؛ برای نمونه، واژه‌های تابو (ممنوع یا حرام) و تاتو یا تَتو (خال‌کوبی) از زبانهای پلی‌نزیایی، و واژۀ باتیک (شیوه‌ای در نقش‌اندازی روی پارچه) از زبان جاوه‌ای.

مآخذ

CE, 6th edition (under «Malayo-Polynesian languages»);
EB, 2008;
ME, 2005.
بخش زبان‌شناسی