استرمان

اُستِرمان\ ostermān\ (در روسی: آستییرمان \ āstyirmān\ )، آندرِی ایوانِویچ، گراف(کُنت)، نام اصلی او در آلمانی: هاینریش یوهان فریدریش اُستِرمان (1686- 1747م/ 1097-1160ق)، دولتمرد آلمانی‌تبارِ روس. او از 1725 تا 1740م، در زمان فرمانروایی پنج تزار، از پتر کبیر تا ایوان ششم، بر سیاست خارجی روسیه تسلط داشت.

استرمان فرزند کشیشی پرتستان بود و در شهر بُخوم در وِستفالی زاده شد. هنگام تحصیل در دانشگاه یِنا، دانشجویی را در دوئل کشت و به آمستردام گریخت (1703م). او در آنجا به خدمت پتر کبیر درآمد و در 1704م به روسیه رفت. استرمان به‌سرعت زبان روسی را فراگرفت و به سمت مترجم وزارت خارجۀ روسیه منصوب شد (1708م) و در 1710م به درجۀ دبیری وزارت خارجه ارتقا یافت. در 1711م در مذاکرات صلح با عثمانی همکاری کرد و سپس در 1718 و 1721م در مذاکره با سوئد، که به پایان یافتن جنگ شمالی بزرگ و پیمان نوستاد انجامید، نقشی اساسی داشت و به پاس آن، لقب بارون به او داده شد.
روسیه در رقابت با عثمانی و در پی سست شدن قدرت مرکزی در ایران، که پیامد فتنۀ افغانها بود، برخی شهرهای ایرانی قفقاز را تصرف کرد و استرمان در 1723م/ 1135ق پیمانی با نمایندگان شاه طهماسب دوم صفوی بست که بنابر آن، شهرهایی چون باکو و دربند به روسیه واگذار شد. او در پی این کامیابی، قائم‌مقام وزارت خارجه شد.
پس از مرگ پتر کبیر و بر تخت نشستن کاترین یکم (1725م)، استرمان قائم‌مقام صدراعظم شد و بدین ترتیب، افزون بر سیاست خارجی، بر امور داخلی روسیه هم تسلط یافت. او در دوران پتر دوم (سل‌ : 1727-1730م) نیز نفوذ خود را حفظ کرد و در زمان سلطنت آنا ایوانُونا، به پاس پشتیبانی از ملکه در برابر شورای سلطنتی، که قصد کاهش قدرت او را داشت، لقب گراف (کنت) و منصب «وزیر اول کابینه» را به دست آورد (1731م).
استرمان در دسیسه‌چینیهای درباری استاد بود و از این رو، توانست قدرت خود را در زمان پنج فرمانروا حفظ کند. او از اصلاحات پتر کبیر پشتیبانی می‌کرد، اما سیاستهای توسعه‌طلبانۀ روسیه در برابر ایران را پی نگرفت و برای جلب حمایت ایران در برابر عثمانی، همۀ مناطقی را که با پیمان 1723م تصرف کرده بود، در 1732م به این کشور بازگرداند. با این حال، او از سیاست توسعه‌طلبی پتر در برابر لهستان و عثمانی پیروی کرد و با اتحاد با امپراتوری هابسبورگِ اتریش، در جنگ جانشینی لهستان (1733- 1738م) شرکت کرد و به نبرد با عثمانی پرداخت (1735-1739م).
اتحاد با اتریش در جنگ با عثمانی برای روسیه دستاورد اندکی داشت و این کمکی بود به رقیبان استرمان که طرف‌دار اتحاد بـا فرانسه و پروس بودند. پس از مرگ آنا، ایوان ششم ــ تـزار خردسال ــ بـه سلطنت رسید و در دورۀ کـوتـاهی کـه آنا لئوپُلدُونا، مادر ایوان، نایب‌السلطنه بود، استرمان در عمل، فرمانروای روسیه شد. در این زمان، یِلیزاوِتا (الیزابت)، دختر پتر کبیر، با پشتیبانی فرانسویها که از نفوذ اتریش در روسیه ناخرسند بودند، ایوان را برکنار کرد و خود به جای او نشست. استرمان به مرگ محکوم، ولی بخشوده، و به سیبری تبعید شد و همان‌جا درگذشت.

مآخذ

CE, 6th edition;
EA, 2006 (under «Ostermann»);
EB, 2008 (under «Osterman», «Peter I», «Ṣafavid Dynasty»);
GLE ;
ME, 2008;
MEL.
بخش تاریخ