آرتمیس

آرْتِمیس [ārtemīs]، الاهۀ حیات وحش، شکار، نباتات، پاکدامنی و زایمان در دین باستانی یونان، همان دیانا در روم باستان که در میان روستاییان از محبوبیت خاصی برخوردار بود. خصلت و نقش او در جاهای مختلف متفاوت بود، اما ظاهراً در زیر همۀ این صورتها الاهۀ طبیعت وحشی قرار داشت، الاهه‌ای که در جنگلها، کوهها و چمنزارها، معمولاً همراه با پریان، رقص‌کنان می‌خرامید.
پرستش آرتمیس احتمالاً در روزگاران ماقبل هلنی در جزیرۀ کرِت یا سرزمین اصلی یونان رواج یافت؛ ولی بسیاری از آیینهای محلی مربوط به پرستش آرتمیس، نشانه‌هایی از خدایان دیگر را که غالباً نامهای یونانی داشتند، در خود حفظ کرد؛ این مطلب نشان می‌دهد که یونانیان با پذیرش آرتمیس، وی را با خدایان خویش که به مظاهر طبیعت مربوط بودند، یکی گرفتند. به این ترتیب، حتى در جایی که چنین جمع و تلفیقی کاملاً قابل تشخیص نیست، تأثیر فرهنگ غیرمینوسی را می‌توان مشاهده کرد.
آرتمیس که تجسم آرمان شکارچیان بود، هم شکار می‌کرد و هم پاسدار حیوانات، به ویژه حیوانات خردسال بود. با توجه به همین معناست که در اشعار هُمر به وی لقب «بانوی جانوران» داده شده است. او که الاهه‌ای کمانگیر بود، با «پیکانهای ظریف» مرگ ناگهانی را برای زنان به ارمغان می‌آورد. برادر کماندارش، آپولون نیز مسبب مرگ ناگهانی مردان خارج از میدان جنگ بود.

درحالی‌که نقش اساطیری دیگر خدایان برجستۀ اُلمپی تدریجاً در آثار شاعران تحول یافت، اما روایات و افسانه‌های مربوط به آرتمیس بیشتر از طریق کیش پرستش‌وی، رفته‌رفته تکامل پیدا کرد. از جمله آیینهای متداول درمراسم نیایش‌آرتمیس، رقص دوشیزگانی بود که پریان جنگل را مجسم می‌کردند؛ این نقش آرتمیس به عنوان الاهه‌ای در کیش پرستش درختان، احتمالاً از دین مینوسی اخذ شده بود و مخصوصاً در پِلوپونِز (پلوپونِسوس) تداول عام داشت. در سرتاسر پلوپونز، آرتمیس بر آبها، تالابها و گیاهان نظارت داشت و پریانِ چاهها و چشمه‌ساران ملازم او بودند. همچنین، رقصهای آیینی مربوط به این الاهه در بعضی بخشهای این شبه‌جزیره به‌گونه‌ای بی‌بند و بار و شهوانی برگذار می‌شد.
بیرون از پلوپونز، آشناترین صورت آرتمیس همان «بانوی جانوران» بود. شاعران و هنرمندان معمولاً وی را با گوزن نر یا سگ شکاری‌اش تصویر می‌کردند، اما شعائر مربوط به او بسیار متفاوت بود.
برخی تصور کرده‌اند که داستانهای مربوط به ماجراهای عاشقانۀ پریانِ آرتمیس در اصل می‌بایست دربارۀ خود او، به عنوان یک الاهۀ مادر ساخته شده باشد، ولی شاعرانِ بعد از همر بر پاکدامنی وی تأکید کرده‌اند. اینکه الاهۀ طبیعت وحشیِ سلطه‌ناپذیر، فارغ از تمایلات جنسی باشد، عادی به نظر می‌رسد، زیرا این تمایلات نیروهایی مطیع کننده و به زانو درآورنده‌اند.
خشم آرتمیس ضرب‌المثل شده است، زیرا اساطیر دشمنیِ طبیعت وحشی با انسان را به وی نسبت می‌دهد. با این همه، در تندیسهای یونانی از نمایش خشم بی‌ترحم آرتمیس خودداری شده است. در حقیقت، تا قبل از قرن 4ق‌م که روح نسبتاً ملایمی بر پیکرتراشی یونانی حاکم شد، به آرتمیس در مکاتب بزرگ این هنر چندان توجهی نمی‌شد. (167)