استامبولیسکی، آلکساندر

اِستامبولیسکی \ [e]stāmboliski\ (بلغاری: استامبولییْسکی)، آلِکساندِر (1879-1923م/ 1257-1302ش)، دولتمرد بلغار و رهبر حزب هوادار اصلاحات ارضی بلغارستان. او در جنگ جهانی اول با فردیناند، شاه بلغارستان، که طرف‌دار آلمان بود، مخالفت کرد و به طرف‌داری از متفقین پرداخت. مخالفتش با وارد شدن بلغارستان به جنگ جهانی اول، به زندانی شدن او از 1915 تا 1918م انجامید، اما در دولت اصلاح‌طلبِ پس از جنگ به نخست‌وزیری رسید (1919-1923م).

استامبولیسکی پس از تحصیل در دانشکدۀ کشاورزی در آلمان، به روزنامه‌نگاری روی آورد و در 1902م سردبیر ارگان انجمن نوبنیاد طرف‌دار اصلاحات ارضی شد. او همواره از منافع دهقانان حمایت می‌کرد و در 1908م به‌عنوان رئیس اتحادیۀ طرف‌دار اصلاحات ارضی (حزب دهقانان) وارد مجلس ملی شد. درگیریهای پیاپیش با شاه فردیناند سرانجام در 1915م هنگامی به اوج رسید که بلغارستان بر آن شد که در جنگ جهانی اول، به‌سود آلمان وارد جنگ شود.
استامبولیسکی که روسیه را آزادکنندۀ اسلاوها می‌انگاشت، طرف‌دار متفقین بود و شخص شاه را تهدید می‌کرد. او محاکمۀ نظامی و محکوم به حبس ابد شد، اما در سپتامبر 1918 آزاد گردید. پس از آنکه قیامی به رهبری او صورت پذیرفت، فردیناند ناگزیر از سلطنت کناره گرفت و در بلغارستان جمهوری اعلام شد. با اینکه استامبولیسکی شکست خورد و با پادشاهی بوریس، پسر فردیناند، سلطنت بار دیگر برقرار گردید، او در ژانویۀ 1919 عضو کابینه شد و در اکتبر همان سال به نخست‌وزیری رسید. او پیمان نویی را امضا کرد (27 نوامبر 1919) که به‌موجب آن، وسعت سرزمین بلغارستان به‌میزان چشمگیری کاهش یافت؛ ولی به‌رغم این عملِ مردم‌ناپسندانه، حزب او در انتخابات مارس 1920 بیشترین رأی را به دست آورد.
رژیم استامبولیسکی، که گرایش ضد شهری و ضد صنعتی شدیدی داشت، زمین را میان دهقانان، که 80٪ جمعیت بلغارستان را تشکیل می‌دادند، تقسیم کرد. دولت او نظام قضایی کشور را نیز اصلاح کرد و دستیابی به آن را برای مردم عادی آسان‌تر و ارزان‌تر ساخت و از تشکیل تعاونیهای کشاورزی، حق رأی برای همه و افزایش خودگردانی محلی حمایت کرد.
استامبولیسکی شرایط پیمان نویی را موبه‌مو به اجرا درآورد و در برابر، غرامتهای جنگی بلغارستان تخفیف یافت. او به امید ایجاد «بین‌الملل سبز» (در مقابل «بین‌الملل سرخ» کمونیستها)، با رهبران دهقانان لهستان و چکسلواکی روابطی برقرار کرد، اما این نهضت هیچ‌گاه امیدهای او را برآورده نساخت. استامبولیسکی با انعقاد پیمان نیش (1922م) روابط بلغارستان و یوگسلاوی را بهبود بخشید و امیدوار بود فدراسیونی از اسلاوهای جنوبی تشکیل دهد. او در انتخابات 1923م با اکثریت قاطع آراء پیروز شد، اما سیاستهای داخلی، گرایشهای صلح‌جویانه، آشتی با یوگسلاوی و طرف‌داری او از نیروی شبه‌نظامی، موجب روی‌گردانی ارتش از وی شد. در 9 ژوئن 1923 که حکومت استامبولیسکی با کودتای نظامی سرنگون شد، او را نزدیک دهکده‌اش دستگیر، و اعدام کردند.

مآخذ

EA, 2006;
EB, 2008.
بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه