اسپئوسیپوس

اِسپِئـوسیپـوس \ [e]speˀusip[p]o(u)s\ (410 - 339 ق‌م)، فیلسوف یونانی و خواهرزادۀ افلاطون که پس از مرگ وی به ریاست آکادمیا یا مدرسه‌ای که افلاطون در 387ق‌م بنیاد کرده بود، رسید. وی همچنین در سفر افلاطون به سیسیل همراه او بود (361ق‌م). از آثار او چیزی در دست نیست، به استثنای گزیده‌ای نسبتاً طولانی از نوشته‌اش «دربارۀ اعداد فیثاغوری» و چند پارۀ دیگر و گزارشهایی از دیگران از اندیشه‌های وی. اسپئوسیپوس به نظریۀ مُثُل بی‌اعتنا بود و در برابر، مانند هم‌روزگارانش بر اهمیت اعداد تأکید داشت، چنان‌که برای نمونه، درگزیدۀ یادشده، دربارۀ «کمال» یا اهمیت ویژۀ عددِ 10 سخن می‌گوید.
بنا بر گزارش ارسطو، اسپئوسیپوس به پیروی از افلاطون معتقد بود که کل هستی از دو مبدأ متقابل نشئت می‌گیرد: «یک» یا «واحد» و «دو» یا «زوجی نامتعین و نامحدّد». غرض اسپئوسیپوس این بود که بدین‌وسیله وجود وحدت و کثرت را در عالم تبیین کند. دیگران از «واحد» و «زوج» به منشأ خیر و شرّ تعبیر می‌کردند، ولی اسپئوسیپوس اتصاف هرگونه صفت اخلاقی را به آن دو مبدأ رد می‌کرد. همچنین، او خیر را غایت هستی می‌دانست، نه منشأ آن. وی عالم هستی را با استفاده از اعداد به افلاک متفاضله از حیث معنویت تقسیم می‌کرد. نخست فلک اعداد محض یا اشیاء ریاضی بود، سپس فلک جسم یا محسوسات، و سرانجام فلک نفس که همۀ اجزاء آن جاوید یا بی‌مرگ بودند. ارسطو از اسپئوسیپوس سخت انتقاد کرده است، ولی بررسی تطبیقیِ او به نام «همانندیها» در زمینۀ فیزیولوژی گیاهی و جانوری، برتر از کتاب خود ارسطو، «تاریخ جانوران»، دانسته شده است. نوشتۀ یاد شده بیانگر این نظر اسپئوسیپوس است که هیچ چیزی را به تنهایی نمی‌توان تعریف کرد، مگر آنکه همۀ چیزها تعریف شوند، زیرا رده‌بندی و تعریف با هم رابطۀ نزدیک دارند.

مآخذ

CE, 6th edition;
EA, 2006;
EB, 2008.
عزت‌الله فولادوند