ارتش سرخ

اَرْتِشِ سُرْخ [arteš-e sorx] (در روسی: کراسْ‌نـایا آرْمیا)، ارتش شوروی که پس از انقلاب بلشویکی 1917م، به دست حکومت کمونیستی تأسیس‌گردید. نام ارتش سرخ در 1946م کنار گذاشته شد.
نیروهای زمینی و دریایی ارتش امپراتوری، همراه با دیگر نهادهای امپراتوری روسیۀ تزاری، پس از آغاز انقلابهای 1917م متلاشی شدند. برپایۀ فرمان 28 ژانویۀ 1918، «شورای کمیسرهای خلق» ارتش سرخِ کارگران و دهقانان را بر مبنای داوطلبی ایجاد کرد. نخستین واحدهای این ارتش با شوری انقلابی می‌جنگیـدند و در 23 فـوریۀ 1918 ــ که روز ارتش شوروی نامیده شد ــ در نبرد نارْوا و پسْکُف، در برابر نیروهای آلمانی، خود را شناساندند. حکومت شوروی در 22 آوریل 1918، فرمان آموزش نظامی اجباری را برای کارگران و دهقانانی که کسی را در استخدام خود نداشتند، صادر کرد و این آغاز ارتش سرخ بود. بنیادگذار این ارتش لئون تروتْسْکی (ه‌ م)، کمیسر خلق در امر جنگ بود که از مارس 1918 تا از دست دادن مقامش در نوامبر 1924، در این سمت خدمت کرد.
ارتش سرخ که فقط از میان کارگران و دهقانان نیرو می‌گرفت، بی‌درنگ با مشکل ایجاد ردۀ افسران کارآمد و مطمئن روبه‌رو شد. تروتسکی با بسیج کردن افسران پیشین ارتش امپراتوری، با این مشکل مقابله کرد. تا 1921م حدود 50 هزار تن از این افسران در ارتش سرخ خدمت می‌کردند که جز مواردی استثنایی، به رژیم شوروی وفادار ماندند. رایزنان سیاسی که به آنها کمیسر می‌گفتند، در همۀ یگانهای ارتش‌ حضور داشتند و بر وفاداری افسران نظارت، و در میان سپاهیان تبلیغ سیاسی می‌کردند. با ادامه یافتن جنگ داخلی روسیه،آموزشگاههای افسری با دوره‌های کوتاه مدت آغاز به کار کرد تا افسرانی پرورش دهد که از نظر سیاسی مطمئن‌تر به شمار روند.
در خلال سالهای 1925 تا 1933م، شمار اعضای حزب کمونیست در میان رده‌های ارتش سرخ از 19 به 49 درصد افزایش یافت و این افزایش در میان افسران به مراتب بیشتر بود. افزون بر این، همۀ فرماندهانْ فارغ‌التحصیل آکادمیهای نظامی شوروی و آموزشگاههای افسری بودند و ورود به این نهادها نیز به کسانی منحصر می‌شد که حزب کمونیست‌ آنها را توصیه می‌کرد.
در مۀ 1937، تصفیۀ گستردۀ همۀ مخالفان بالقوۀ رهبری استالین (ه‌ م) از شمار افسران کاست و روحیه و کارآمدی ارتش سرخ را به میزان بسیار کاهش داد. در 12 ژوئن همان سال، مارشال توخاچِفسکی (ه‌ م)، معاون اول کمیسر جنگ و 7 ژنرال دیگر ارتش سرخ به اتهام خیانت به اتحاد شوروی به سود ژاپن و آلمان، مقصر شناخته، و همگی تیرباران شدند. شمار بسیاری از ژنرالها و سرهنگهای دیگر نیز یا اخراج شدند و یا روانۀ اردوگاههای کار اجباری گردیدند. آثار این تصفیه در شکستهای سخت ارتش سرخ در خلال نخستین ماههای یورش ارتش آلمان (1941م) ظاهر شد، اما دیری نپایید که رده‌ای از فرماندهان جوان‌تر سربرافراشتند و ارتش شوروی را در جنگ جهانی دوم به پیروزی رساندند.
‌در پایان این جنگ، شمار نیروهای مسلح شوروی، اعم از افسران و سربازان، به رقم 000‘365‘11 تن می‌رسید، اما تا پایان 1945م کاهش نیروها آغاز شد و شمار آنها طی چند سال به کمتر از 3 میلیون تن تقلیل یافت. در 1946م، واژۀ‌ سرخ از نام نیروهای مسلح شوروی برداشته شد.
انضباط و تنبیه در ارتش شوروی همواره جدی بود. در جنگ جهانی دوم برای تنبیه برخی یگانها، به آنها مأموریتهای مرگبار می‌دادند. البته در 1960م مقررات جدیدی گذارده شد که انضباط و همین‌طور تنبیهات را تخفیف داد و نظارت دوگانۀ فرماندهان نظامی و کمیسرهای سیاسی هم خاتمه یافت. عصر «ارتش سرخ» انقلابی در واقعیت نیز همچون نامش پایان گرفت.
(154)