آقانجفی

آقانجفی \āqā-najafī\، شیخ محمدتقی (1262-1332 ق / 1846-1914 م)، از علمای مشهور شیعی ایرانی. پدر وی شیخ محمدباقر، از دانشمندان روزگار خود بود و جد وی شیخ محمدتقی رازی، نویسندۀ هدایة المسترشدین، مقام اجتهاد و رهبری داشت (امین، 9 / 19؛ قمی، 2 / 6؛ حاج سیدجوادی، 1 / 57). آقانجفی مقدمات علوم را در محضر پدرش فرا گرفت و پس از آن، به نجف رفت و در آنجا به تحصیل علم ادامه داد. از محضر میرزا محمدحسن شیرازی، شیخ مهدی کاشف‌الغطاء، و شیخ راضی نجفی بهره گرفت تا به مقام اجتهاد رسید (آقابزرگ، 1 / 247- 248؛ حاج سیدجوادی، همانجا). سپس به اصفهان بازگشت و هم در زمان حیات پدر، مرجعیت عام یافت و صاحب نفوذ و قدرت معنوی فراوان شد (سپهر، 27؛ جزی، 173). به همین سبب، در دورۀ ناصری و مظفری وی را از زادگاهش، اصفهان، به تهران منتقل کردند، ولی چون خطر فعالیت وی در پایتخت برای حکومت بیشتر بود، هر دوبار او را به اصفهان بازگرداندند (اعتمادالسلطنه، 796؛ سپهر، 41؛ بامداد، 3 / 326). او را به عنوان «جامع علوم معقول و منقول» شناخته، و به قوت حافظه، حضورذهن، نکته‌گویی، سخاوت و شجاعت ستوده‌اند.
آقانجفی در جنبش تنباکو از آغازگران مبارزه بود (تیموری، 78- 79). در عین حال از فعالیتهای علمی نیز غافل نشد و آثاری بسیار از خود به جای گذاشت. ازجمله آثار مهم وی، می‌توان به الاجتهاد و التقلید؛ اسرار الآیات؛ اسرار الاحکام؛ اسرار الشریعة؛ اصول ‌الدین و انوار العارفین؛ بحر الحقائق؛ و تأویل الآیات الباهرة فی العترة الطاهرة اشاره کرد (کحاله، 9-10 / 134؛ مدرس، 1 / 57- 58).

مآخذ

اعتمادالسلطنه، محمدحسن، روزنامۀ خاطرات، به کوشش ایرج افشار، تهران، 1345 ش؛ آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعة، مشهد، 1404 ق؛ امین، محسن، اعیان الشیعة، بیروت، 1983 م؛ بامداد، مهدی، تاریخ رجال ایران، تهران، 1347-1353 ش؛ تیموری، ابراهیم، تحریم تنباکو، تهران، 1361 ش؛ جزی، عبدالکریم، رجال اصفهان، به کوشش مصلح‌الدین مهدوی، اصفهان، 1328 ش؛ حاج سید جوادی، کمال و دیگران، اثرآفرینان، تهران، 1377 ش؛ سپهر، عبدالحسین، یادداشتهای ملک‌المورخین، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، 1368 ش؛ قمی، عباس، الکنى و الالقاب، تهران، 1397 ق؛ کحاله، عمررضا، معجم ‌المؤلفین، بیروت، 1957 م؛ مدرس، محمدعلی، ریحانة الادب، تبریز، 1346 ش.

محمدعلی مولوی (دبا)