اسپرگول

اِسپِرگول \ espergul\ ، هریک از گونه‌های مختلف از گیاهان علفی یک‌سالۀ سردۀ (جنسِ) اِسپِرگولا، از تیرۀ قَرَنفُلیان (میخکیان).
اسپرگول بیابانی، با نام علمی اسپرگولا آروِنسیس، گیاهی است با ساقه‌های بالا رونده و گاه خمیده به سوی زمین که بخش هوایی ساقۀ آن میان 4 تا 50 سانتی‌متر طول دارد. ساقۀ آن معمولاً از پایین‌ترین گره منشعب می‌شود و شمار انشعابها میان 1 تا 8 است. گاه انشعابهای ثانویه از بالاترین گره انشعابهای اولیه می‌روید. میان گره‌ها سست، و طول انشعابها در حالت بلوغ، میان 3-12 سانتی‌متر است. برگها 1-4 سانتی‌متر درازا، و 1 میلی‌متر قطر دارند و پهنک آنها از زیر، لوله شده است، چنان که روی آنها برآمده، و زیر آنها به صورت شیاری درآمده است. گل‌آذین آن خوشه‌ای است، دم‌گلهایش حدود 1-5/ 2 سانتی‌متر، و برگچۀ زیر گلها کوچک است. کاسبرگها 5/ 2-4 سانتی‌متر، گهگاه به رنگ مایل به صورتی، و گلبرگهای آن سپید، کامل، بیضی‌شکل، و اندکی بلند‌تر از کاسبرگها هستند. شمار پرچمهای گلها بسیار متغیر (4 تا 10 پرچم) است. دانه‌های این گیاه سیه‌فام و عدسی‌شکل، با قطر 1/ 1 تا 4/ 1، و ضخامت 8/ 0 تا 1 میلی‌متر است. ریشۀ آن عمودی، کوتاه و رونده است. این گیاه از راه کاشت بذر تکثیر می‌شود و برای رویش به خاک سبُکِ اسیدی و ازت‌دار و آب کافی نیاز دارد (نیو، 205-207).

اسپرگول بیابانی بومی اروپا و مناطق معتدل آسیاست (EA، ذیل spurry؛ ME، ذیل corn spurry)، اما امروزه به‌گستردگی درسراسر جهان و در اقلیمهای گوناگون (از جمله در ایران، در بیشتر نواحی جنوب و جنوب‌شرقی کشور) می‌روید. زمان رویش آن معمولاً بهار، و زمان گل‌دهی آن تابستان و پاییز است، اما در مناطقی مانند کالیفرنیا در زمستان می‌روید (نیو، 206-207؛ واگنر، «رویش...»، 465-470, passim، «اختلاف...»، 28-29). اسپرگول بیابانی در اروپا گاه در خاکهای فقیر و ماسه‌ای، به‌عنوان علوفه یا کود گیاهی کشت می‌شود (EA، همان‌جا)؛ اما روی هم رفته، این گیاه در کشاورزی علف هرز دانسته می‌شود (نک‌ : هکانسن، 38-39, 120؛ لیبمن، 52, 55؛ دیکسن، 713-714؛ ولسهوورس، 553-554، 559-560؛ عبدالوحید، 247-249؛ جاکهار، 710, 714).
اسپرگول 5 پرچمی در آسیای جنوب‌غربی (از جمله ایران)، شبه‌قارۀ هند، سواحل دریای مدیترانه و شمال آفریقا می‌روید و زمینهای شنی برای رویش آن مناسب‌تر است (مظفریان، 519؛ گل‌گلاب، 53).
سردۀ اسپرگولاریا (زمین گستر) نیز از همین تیره، و در‌بردارندۀ گیاهان علفی است که 4 گونۀ آن در ایران می‌روید (همان‌جاها).

مآخذ

گل‌گلاب، حسین، گیا، تهران، 1340ش؛
مظفریان، ولی‌الله، فرهنگ نامهای گیاهان ایران، تهران، 1375ش؛
نیز:

AbdulWaheed et al., «Weed community dynamics in wheat crop of district Rahim Yar Khan», Pakistan Journal of Bottany, 2009, vol. XLI, no. 1;
Dixon, F. L. & D. V. Clay, «Effect of herbicides applied pre - and post-emergence on forestry weeds grown from seed», Crop Protection, 2004, vol. XXIII;
EA, 2006;
Jakhar, G. S. et al., «Weed communities of wheat crop under diverse edaphogropghy of district Khairpur, Pakistan», Pakistan Journal of Bottany, 2005, vol. XXXVII, no. 3;
Håkansson, S., Weeds and Weed Management on Arable Land, An Ecological Approach, Uppsala, 2003;
Liebman, M. et al., Ecological Management of Agricultural Weeds, Cambridge, 2004;
ME, 2005;
New, J. K., «Spergula Arvensis L.», Journal of Ecology, 1961, vol. XLIX, no. 1;
Vleeshouwers, L. M., «Modelling the effect of emperature, soil penetration resistance, burial depth and seed weight on pre-emergence growth of weeds», Annals of Botany, 1997, vol. LXXIX;
Wagner, L. K., «Germination and seedling emergence in Spergula arvensis», American Journal of Botany, 1988, vol. LXXV, no. 4;
id., «Variation in seed-coat morph ratios in Spergula arvensis L», Bulletin of the Torrey Botanical Club, 1986, vol. CXIII, no. 1.
یونس کرامتی