اسپرانتو

اِسپِرانتو \ esperānto\ ، زبانِ ساختۀ لودویگ زامِنهُف (در لهستانی: زامِنخُف)، چشم‌پزشک لهستانی، در 1887م. این نام برگرفته از نام مستعار خود زامنهف، «اسپرانتو» (در این زبان به معنای امیدوار) است.
هدف زامنهف ایجاد زبان دومی برای مردم سراسر جهان بود. او اصول بنیادین ساختار این زبان و اجزای آن را در اثری به نام «مبانی اسپرانتو» در 1905م منتشر کرد.
واژه‌های زبان اسپرانتو برگرفته از ریشه‌های متداول در زبانهای هندواروپایی است، به‌ویژه زبان لاتین و دیگر زبانهای رومیایی، و زبانهای ژرمنی. خط آن، که نوعی خط آوانِگار است، دارای 28 نشانه، و برگرفته از خط لاتین است. صداهای حروف در این خط، کم و بیش همانهایی است که در لاتین یا ایتالیایی به کار می‌رود، به‌استثنای C (تس)، Ĉ (چ)، Ĝ (ج)، Ĥ (خ)، Ĵ (ژ) و Ǔ (و \ w\ ). نحو این زبان و تلفظهای آن از زبانهای اسلاوی تأثیر پذیرفته است. در تلفظ واژه‌ها، تکیه همواره بر هجای ماقبل آخر است.
دستور زبان اسپرانتو ساده و باقاعده است. پایانه‌هایی برای اسـم (-o)، صفت (-a)، قیـد (-e) و فعل (نک‌ : ادامه) وجـود دارد. برای نمونه: varmo «گرما»، varma «گرم»، varme «به‌گرمی». نشانۀ جمع (-oj، با تلفظ «اُیْ»)، و نشانۀ حالت مفعولی -on (جمع: -ojn) است. برای نمونه: amiko «دوست»، amikoj «دوستان»، amikon «دوست را»، amokojn «دوستان را».

حرف تعریف

اسپرانتو فاقد حرف تعریف نامعین است و تنها حرف تعریف معین یا معرفه‌ساز آن (La)، برای همۀ شخصها (جمع و مفرد) به کار می‌رود.

ضمایر

mi «من»، ci «تو»، li «او (مذکر)»، ŝi «او (مؤنث)»، ĝi «آن»، ni «ما»، vi «شما/ تو»، ili «آنان».

فعل

فعلهای اسپرانتو باقاعده‌اند و برای هر زمان یا وجه، تنها یک صورت دارند، یعنی برای شخص و شمار، صرف نمی‌شوند. برای نمونه: mi havas «من دارم»، ŝi havas «او دارد»، ili havas «آنها دارند». شناسه‌های مصدر و فعلها بدین قرارند: مصدر: i (diri «گفتن»)، حال: as (mi diras «می‌گویم»)، گذشته: is (vi diris «گفتید، گفته‌اید»)، آینده: os (li diros «خواهد گفت»)، التزامی: us (ni dirus «بگوییم»)، امری: u (diru «بگو/ بگویید»).

واژگان

اسپرانتو وندهای بسیاری دارد که با افزودن آنها به ریشه، طیفهای معنایی گسترده‌ای را می‌توان رساند یا واژه‌های جدیدی ساخت؛ برای نمونه، پیشوند منفی‌ساز mal- (برابر با پیشونـد «نـا -» در فـارسی): kontenta «خشنود»، malkontenta «ناخشنود»، varma «گرم»، malvarma «سرد»؛ پسوند سازندۀ اسم فاعل -isto : pordo «در»، pordisto «دربان»، esplori «کاوش»، esploristo «کاوشگر»؛ پسوند مؤنث‌ساز -ino : onklo «عمو/ دایی»، onklino «عمه/ خاله». در اسپرانتو واژگان مرکب هم وجود دارد.
اسپرانتو بیش از همۀ زبانهای ساختگی دیگر با استقبال رو‌به‌رو شد. شمار گویشواران آن را بیش از 100 هزار تن برآورد کرده‌اند. در 1908م انجمن جهانی اسپرانتو تشکیل شد که هر سال مجمع جهانی آن برگزار می‌شود. در سال 2000م این انجمن در 119 کشور عضو داشته است. صدها نشریه به این زبان منتشر می‌شود و تاکنون هزاران کتاب، از جمله دربارۀ دستور و آموزش آن، به چاپ رسیده است.

مآخذ

Baker, A., The American Esperanto Book, Girard/ Kansas, 1907;
CE, 6th edition;
EA, 2006;
EB, 2008;
ME, 2008;
Privat, E., Esperanto at a Glance, London / Edinburgh, 1908.
بخش زبان‌شناسی