آزس

آزِس [āzes]، نام دو پادشاه سکایی که در اواخر سدۀ 1ق‌م و سالهای نخست میلادی بر نواحی سیستان، آراخوزیا (رخج)، پاکتیا، قندهار و تاکسیلا فرمانروایی می‌کردند. سکاها در سدۀ 2ق‌م به این نواحی سرازیر شدند. آنان در تاکسیلا با فرمانروایان یونانی‌تبار که از زمان اسکندر مقدونی بر آنجا حکومت می‌کردند، روبه‌رو شدند و با آنها جنگیدند. آزس اول توانست یکی از آخرین فرمانروایان یونانی به نام هیپوستراتوس را شکست دهد و سکاها را به قدرت برساند. در 57 ق‌م، هم‌زمان با بر تخت نشستن آزس اول، تقویم ویکرَمه بنیاد نهاده شد که هنوز هم در هند از آن استفاده می‌شود (بیوار،196؛ نیز نک‌ : بیلی، 3-13). سکه‌های آزس اول، که در قندهار و تاکسیلا یافت شده، او را نیزه به دست بر روی اسبی نشان می‌دهند و به یونانی عنوان باسیلئوس مگاس یعنی شاه بزرگ یا شاهنشاه بر آنها ضرب شده است (مک دووال، 137-148).
از اواخر سدۀ 1ق‌م یک‌سری از سکه‌های آزس با نام آزیلیسس در دست است که حکایت از خلع آزس می‌کند. البته احتمال آن نیز داده شده است که این دو نفر از یک خانواده بوده‌اند و با همدیگر حکومت می‌کرده‌اند (فرای، 199). پس از آزیلیسس یک آزس دیگر که او را آزس دوم می‌توان نامید، به پادشاهی رسید. بر روی سکه‌هایی که از آزس دوم در دست است، تصویر او تازیانه به دست، بر روی اسبی دیده می‌شود. دربارۀ زمان دقیق شکست آزیلیسس و شروع حکومت آزس دوم اطلاع دقیقی در دست نیست، اما می‌توان گفت که در حدود همان زمان ونن اشکانی قسمت غربی سرزمینهای حکومت او، یعنی سیستان و آراخوزیا را به دست آورده بود. در 20م خاندان هند و پارتی که معروف‌ترین آنها گُندآفرید بود، حکومت آزس را برانداخت (بیوار، 197).

مآخذ

Bailey, H.W., «Two KharoŞŧhī Casket Inscriptions from Avaca», JRAS, 1978;
Bivar, A. D. H., «The History of Eastern Iran«, The Cambridge History of Iran, vol. 3(1), ed. E. Yarshater, Cambridge, 1983;
Frye, R. N., The History of Ancient Iran, Munich, 1984;
McDowal, D. W., «The Dynasty of Later Indo-Parthians», Numismatic Chronicle, 1965.
تورج دریایی