آزاد کشمیری

آزادِ کِشْمیری [āzād-e ke(a)šmīrī]، میرغضنفر علی یا میرغلام رسول، مشهور به محمدعلی و متخلص به آزاد (معصوم‌علیشاه، 3/ 252)، از شاعران پارسی‌گوی سدۀ 13ق/ 19م. اصل او از کشمیر بود. در سالهای جوانی از آنجا خارج شد و نزدیک به 30 سال بسیاری از شهرهای ایران و هند را سیاحت کرد (محمودمیرزا، 2/ 568- 569؛ مفتون، 1/ 152). او مدتی در شیراز اقامت داشت و هدایت (4/ 14) و بسمل شیرازی (ص 424)، در این شهر با وی ملاقات کرده بودند.
آزاد در حدود سال 1233ق/ 1818م، هنگام بازگشت از زیارت عتبات، در نهاوند با محمودمیرزا قاجار ملاقات داشت و به خواست همو در این منطقه و در شهر تویسرکان اقامت گزید (محمودمیرزا، 2/ 569؛ مفتون، 1/ 153) و سرانجام در همین شهر نیز درگذشت(معصوم‌علیشاه،3/ 252). هدایت مرگ‌آزاد را نزدیک به سال تألیف اثر خود (1284ق/ 1867م) دانسته است (همانجا).
آزاد از ذوق عرفانی بی‌بهره نبود و علاوه بر شعر و نثر در خوش‌نویسی و طب نیز دست داشت (محمودمیرزا، 2/ 568-570) و در سرودن غزل از نظیری نیشابوری، و در مثنوی از مولوی تقلید می‌کرد (همو، 2/ 568؛ مفتون، 1/ 152، 153، 154). از دو مثنوی او با عنوانهای خم‌نامه و می‌نامه یاد شده است (دیوان‌بیگی، 1/ 27)؛ هرچند که هیچ‌یک از آثار او تاکنون به دست نیامده است.

مآخذ

بسمل شیرازی، علی‌اکبر، تذکرۀ دلگشا، به کوشش منصور رستگار، شیراز، 1371ش؛
دیوان‌بیگی، احمد، حدیقة الشعراء، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، 1364ش؛
محمودمیرزا قاجار، سفینة المحمود، به کوشش عبدالرسول خیام‌پور، تبریز،1346ش؛
معصوم‌علیشاه، محمدمعصوم، طرائق الحقائق، به‌کوشش محمدجعفر محجوب، تهران، 1336ش؛
مفتون دنبلی، عبدالرزاق، نگارستان دارا، به کوشش عبدالرسول خیام‌پور، تبریز، 1342ش؛
هدایت، رضاقلی‌، مجمع الفصحا، به کوشش مظاهر مصفا، تهران، 1339ش.

علی میرانصاری