اردوگاه کار اجباری

اُرْدوگاهِ کارِ اِجْباری [ordūgāh-e kār-e ejbārī]، مرکز بازداشت زندانیان سیاسی و اعضای گروههای قومی یا اقلیت که بنا به دلایل امنیتی، یا برای بهره‌کشی یا تنبیه، معمولاً به فرمان قوای اجرایی یا نظامی زندانی می‌شوند. اشخاص غالباً بر مبنای تعلق آنان به گروه سیاسی یا قومی خاص، و نه به عنوان افرادی مستقل، بدون کیفرخواست یا برخورداری از محاکمه‌ای منصفانه در این اردوگاهها زندانی می‌شوند. زندانهای افرادی که قانوناً به جرایم مدنی محکوم شده‌اند، یا اردوگاههای اسرای جنگی که در آنها افراد نظامی براساس قوانین جنگ محبوس‌اند، باید از این اردوگاهها متمایز شود. اردوگاههای کار اجباری را باید با اردوگاههای پناهندگان یا مراکز بازداشت و اقامت موقت شمار کثیری که قرار است به محلهای دیگری منتقل شوند، نیز متفاوت دانست.
در زمان جنگ، افراد غیرنظامی را در اردوگاهها حبس می‌کنند تا آنها را از دست زدن به جنگ چریکی و کمک کردن به نیروهای دشمن بازدارند، یا صرفاً به این منظور بازداشت می‌کنند که آنها را به وحشت اندازند و به تسلیم وادار کنند. دولت انگلیس در جریان جنگ افریقای جنوبی (1899- 1902م) اهالی غیرنظامی جمهوریهای ترانسوال و کاپ را در چنین اردوگاههایی بازداشت کرد. مورد دیگری از بازداشت غیرنظامیان کمی پس از شروع مخاصمات میان ژاپن و ایالات متحده (7 دسامبر 1941) اتفاق افتاد و بیش از 100 هزار تن ژاپنی و آمریکایی ژاپنی تبار سواحل غربی ایالات متحده بازداشت، و در اردوگاههایی واقع در نواحی مرکزی‌تر آن کشور اسکان داده شدند.
در بسیاری از نظامهای خودکامه اردوگاههای زندانیان سیاسی به اشکال گوناگون و به منظور تقویت سلطۀ حکومت برپا می‌شده است. پلیس مخفی از این اردوگاهها تا حدود زیادی به منزلۀ بازداشتگاه ویژه استفاده می‌کرده است. اردوگاههای نازیها را نیروهای اِس اِس اداره می‌کردند؛ اردوهای کار اجباری اتحاد شوروی از 1917م به دست سازمانهایی اداره می شد که یکی پس از دیگری عهده‌دار این کار شدند و اولین آنها سازمان مخوف چِکا (کمیسیون فوق‌العاده برای مبارزه با ضد انقلاب و خرابکاری) بود.
نخستین اردوگاههای آلمانی در 1933م به منظور بازداشت مخالفان حزب نازی، یعنی کمونیستها و سوسیال دمکراتها، برپا شد. اندکی بعد مفهوم «مخالف سیاسی» گسترده‌تر و گروههای اقلیت، به ویژه یهودیان را هم دربرگرفت و تا پایان جنگ جهانی دوم حدود 400 هزار کولی نیز از این طریق سر به نیست شدند. پس از شروع جنگ جهانی دوم، از بازداشت شدگان این اردوگاهها برای تقویت نیروی کار آلمان استفاده شد و اردوگاههایی از این دست در سراسر اروپا برپا گردید. زندانیان ملزم بودند در مقابل دستمزدی که به صورت غذا به آنها داده می‌شد، کار کنند. کسانی که قادر به کار کردن نبودند، معمولاً از گرسنگی، و آنهایی که غذای بخور و نمیری داشتند، از کار زیاد می‌مردند. «اردوگاههای مرگ»، که پس از 1940م تأسیس شد، زننده‌ترین شکل گسترش‌یافتۀ نظام اردوگاهی بود. این مراکز را عمدتاً در لهستان برپا کرده بودند، زیرا هیتلر آنجا را محل «راه حل نهایی» مسئلۀ یهودیان می‌شمرد. رسواترین این مراکز در آوشْویتس، مایْدانِک و ترِبْلینکا بود. در برخی از اردوگاهها، به ویژه در بوخِنوالْد، به آزمایشهای پزشکی می‌پرداختند. مواد سمی و ضدسمی آزمایش می‌شد، شیوه‌های تازۀ جراحی ابداع می‌گردید و با ایجاد بیماریها به طور غیرطبیعی، آثار آنها بررسی می شد و همۀ این کارها با استفاده از انسانهای زنده صورت می‌گرفت.
در 1922م، در اتحاد شوروی برای بازداشت اشخاصی که به جرمهای سیاسی و نیز جنایی‌متهم بودند،23 اردوگاه وجود داشت. به ویژه طی برنامۀ 5 سالۀ اول (1928-1932م) که هزاران دهقان ثروتمند را براساس برنامۀ اشتراکی‌کردن‌کشاورزی از مزارعشان بیرون راندند، اردوگاههای کار تأدیبی متعددی در شمال روسیه و سیبری تأسیس شد. ضمن پاک‌سازیهای استالینی در 1936 تا 1938م، هزاران تن دیگر به این اردوگاهها روانه گردیدند.
اشغال شرق لهستان در 1939م و انضمام کشورهای ناحیۀ بالتیک در1940م توسط اتحاد شوروی،به بازداشت شمار کثیری از شهروندان مناطقی غیر از شوروی انجامید. پس از شروع جنگ با آلمان در 1941م، اسرای جنگی و آن عده از شهروندان شوروی که به همکاری با دشمن متهم بودند، به این اردوگاهها فرستاده شدند. پس از مرگ استالین در 1953م، بسیاری از زندانیان آزاد شدند و شمار اردوگاهها تقلیل یافت. (101)