آر دکو

آرْ دِکو [ār deko]، سبکی از هنرهای تزیینی که در دهه‌های 1920 و1930م، به‌طور گسترده در اروپا و ایالات متحدۀ آمریکا رواج داشت. این اصطلاح هرچند برگرفته از سبکی بود که در 1925م در نمایشگاه بین‌المللی هنرهای تزیینی و صنعتی مدرن در پـاریس شنـاسـانده شد، از اواخر دهـۀ 1960م ــ یعنی هنگامی که علاقه به هنرهای تزیینیِ آغاز سدۀ 20م دوباره فراگیر شده بود ــ رایج گردید. باتوجه به اینکه جریان آر دکو در اصل از کشور فرانسه سرچشمه گرفته است، بیشتر برای آثار پدید آمده در این کشور، یا کشورهای زیر نفوذ مستقیم آن به کار می‌رود.
پیدایش‌سبک آر دکو ــ که درزمان خود سبک مدرن خوانده می‌شد ــ هم‌زمان با برگذاری نمایشگاه پاریس(1925م)، و از بسیاری جهات محصول آن بود. اندیشۀ برپاییِ این نمایشگاه نخستین‌بار در 1907م به میان آمد و برخلاف نمایشگاههای جهانی‌ای که پیش از آن در پاریس برگذار شده بود، این نمایشگاه با پشتیبانی دولت و به‌ویژه با هدف گسترش بازارهای صادراتی برای هنرهای تزیینی و کاربردی فرانسوی برپا شد.
ظاهراً، سبک آر دکو، هم واکنشی به سبک «آر نووو»ی فرانسه بود هم پی‌آمدِ آن. آثار تزیینی آر دکو نیز مانند آر نووو (ه‌ م) برگرفته از طبیعت بود؛ اما برخلافِ آن سبک که شکل بیان هنری‌اش را بیشتر از گلها و گیاهان غیربومی‌ای می‌گرفت که به‌طور معمول، ساقه‌های درهم پیچیده و بالارونده‌شان در ساختار یک شیء تنیده شده بود، سبک آر دکو بسیار آرام‌تر بود و به جای نگاره‌های پرتحرک و ساقه‌های بالارونده، از شکوفه‌های‌تصنعی و هندسی شدۀ گلها ــ به‌ویژه گل سرخ ــ که به شکل دسته یا سبد گل درآمده بودند، بهره می‌گرفت. این سبک از آراستگی و ظرافت هنرهای تزیینیِ وین، و از رنگهای تند و شاد دکورهـای «بالـۀ روسـی» ــ کـه نخستین اجرایش در 1909 در پاریس بود ــ نیز تأثیر پذیرفت.
لوئی سو، معمار و طراح داخلی فرانسوی «هنرکدۀ فرانسه» را در 1912م در پاریس بنیاد نهاد و کوشید تا سبکی مدرن پدید آورد که در آن،آشکارا از سنتهای هنری فرانسه بهره‌گرفته شود. بسیاری از ویژگیهای آنچه بعدها سبک آر دکو نامیده شد، در بیانیه‌ای که یکی از همکارانِ سو به نام آندره وِرا (متخصص محوطه‌سازی و نظریه‌پرداز در طراحی باغ) نگاشت، آمده بود.
سو و یک کارشناس طراحی داخلی دیگر به نام آندره مار از طریق «شرکت هنرهای فرانسوی» خود که در1919م بنیاد گذارده بودند، به همراه چند هنرمند و استادکار دیگر، جنبش آر دکو را رهبری می‌کردند. کار آنان دنبالۀ شیوۀ مبل‌سازی فرانسوی، و ویژگی آن درهم آمیختن نامعمول مواد تجملی غیربومی، مانند چوبهای آبنوس، نخل و صندل سرخ و نیز چرم ساغری بود که به‌ویژه از مستعمره‌های فرانسه در افریقا و آسیا فراهم می‌شد. آنان اصول زیبایی‌شناسی خود را بر پایۀ تضاد بافتها، مواد و رنگها، و نیز بر تکنیکهای پیچیده، مانند لاک‌کاری، معرق‌کاری و مرصع‌کاری با موادی چون عاج و صدف قرار دادند. این طراحان تحت تأثیر هنر ژاپنی، به نقش‌دار ساختن اقلام بزرگ مبلمان، مانند گنجه‌ها و بوفه‌ها گرایش داشتند و از این‌رو، به جای محدود کردن تزیینات به محلهای اتصال و حاشیه‌ها، همۀ سطح کار را می‌آراستند.

پس از نمایشگاه سال 1925م، با سر برآوردن گروهی از طراحان که گرایشهای کاربردگرایانه و جهان‌گرایانۀ بیشتری داشتند و با زیاده‌روی در تزیین و ملت‌گرایی و سنت‌گراییِ سبک آر دکو مخالف بودند، این سبک در فرانسه رو به افول نهاد. با این همه، به سبب محبوبیت این نمایشگاه و از طریق نشریه‌های تجملی مورد حمایت دولت که کارهای به نمایش درآمده در بخش فرانسۀ نمایشگاه را باز می‌نمایاندند، سبک آر دکو تأثیری گسترده در جهان و به‌ویژه در ایالات متحدۀ آمریکا گذاشت.
آر دکو را باید نه یک سبک معماری، بلکه شیوه‌ای در تزیین نماهای درونی و بیرونی آثار معماری دانست. ساختمان کرایْسلِر در نیویورک در نگارۀ تزیینی سر بر آوردن خورشید که از جنس فولاد زنگ نزن، بر فراز آن ساخته شده است، تأثیر سبک آر دکو را به نمایش می‌گذارد، اما نمادهای ماشینی به‌کار رفته در این ساختمان که به صنعت خودروسازی اشاره می‌کند، با سبک آر دکو ارتباطی ندارد. (191)