ادیپ، عقده

اُدیپ، عُقْده [oqde(a)-ye odīp]، در نظریۀ روان‌کاوی، تمایل فرزند به رابطۀجنسی با والِد جنس مخالف خود، و احساس رقابت همراه با آن با والِد همجنس که در روند رشد طبیعی کودک، مرحلۀ سرنوشت‌سازی است. فروید این مفهوم را در کتاب«تعبیرخواب»(1899م) مطرح‌کرد. این اصطلاح از نام ادیپ، قهرمان اساطیری یونان برگرفته شده است. ادیپ نادانسته پدر خودرا به‌قتل رساند و با مادرش‌ازدواج‌کرد.عقدۀ اِلِکْترا که همتای عقدۀ ادیپ در زن است، از نام شخصیت اساطیری دیگری به همین نام که در کشتن مادر خود دست داشت، گرفته شده است.

فروید عقدۀ ادیپ را ویژۀ کودکان حدود3تا5 ساله می‌دانست و می‌گفت: این مرحله معمولاً زمانی به پایان می‌رسد که کودک با والد همجنس خود همانندسازی کند و غرایز جنسی خود را واپس راند. اگر روابط پیشین کودک با والدین نسبتاً محبت‌آمیز و بدون ضربۀ روحی باشد و رفتار والدین نیز نه بیش از اندازه بازدارنده، و نه بیش از اندازه شوق‌انگیز بوده باشد، کودک این مرحله را با سازگاری پشت سر می‌گذارد؛ اما اگر کودک در این مرحله آسیب ببیند، «روان رنجوری کودکی» پدید می‌آید که پیش‌درآمدمهمی‌برای‌بروز واکنشهای‌مشابه دردوران بزرگ‌سالی او خواهد بود. «فراخود» یا عامل اخلاقی مسلط بر بخش خودآگاه ذهن فرد بالغ نیز از فرایند چیرگی بر عقدۀ ادیپ پدید می‌آید. فروید واکنشهای مخالف با عقدۀ ادیپ را مهم‌ترین دست‌آورد اجتماعی ذهن بشر می‌دانست. (131)