اسلام شهر

اسلام‌شهر \ eslām-šahr\ ، شهر و شهرستانی‌ به‌ همين‌ نام‌ در استان‌ تهران‌.

شهرستان‌ اسلام‌شهر

این شهرستان از شمال‌ به‌ شهرستان‌ تهران‌، از جنوب‌ به‌ شهرستان‌ ری، از غرب‌ به‌ شهرستان‌ كرج‌ (در استان جدید البرز) و از شرق‌ به‌ شهرستان‌ ورامين‌ محدود است‌ (نک‌ : سالنامۀ ... ، 8؛ سرشماری... مهرماه 1365، 10؛ فرهنگ‌ جغرافيايی‌ آباديهای...، 20). شهرستان‌ اسلام‌شهر از 2 بخش‌ (مركزی‌ و چهاردانگه)، 4 دهستان‌ و 2 شهر تشكيل‌ شده‌ است‌. شهر اسلام‌شهر مركز اين‌ شهرستان‌ است ( نشریۀ...؛ آمارنامۀ‌...، 4).
شهرستان‌ اسلام‌شهر با آب‌وهوایی‌ خشك،‌ در پهنه‌ای‌ دشتی‌ قرارگرفته‌ است و شاخه‌ای‌ از رودخانۀ كرج‌ مهم‌ترین‌ منبع‌ آب‌ جاری‌ آن به‌شمار‌ می‌آمد ( فرهنگ‌ جغرافیایی‌ آبادیهای، همان‌جا)، تا اینکه با ساخت سد كرج‌، روستاهای‌ آن‌ از آب‌ كشاورزی‌ محروم‌ ماندند (حبیبی‌، 65-66). امروزه‌، آب‌ مورد نیاز آنجا از چاه‌ عمیق‌ تأمین‌ می‌شود ( فرهنگ‌ جغرافیایی‌ آبادیهای، همان‌جا).
نـاحیۀ اسـلام‌شهـر در 1345ش متشكـل‌ از 10 آبـادی‌ ــ بـه مركزیت قاسم‌آباد شاهـی‌ ــ بود كه‌ جمعاً حدود هزار تن (حدود 200 خانوار) را در خود جای داده‌ بودند (حبیبی‌، 65). در 1355ش‌ آبادیهای‌ این‌ ناحیه‌ با 29 کانون جمعیتی، به‌عنوان یک مجموعۀ زیستی به نام شادشهر شناخته شد. در این‌ زمان‌، اگرچه‌ كانونهای‌ این‌ مجموعه‌ دارای‌ قطعه‌بندی‌ شهری‌ بودند، اما به‌جز قاسم‌آباد، به‌عنوان‌ شهر شناخته‌ نشدند. درواقع، این کانونها پذیرای‌ مهاجرانی‌ روستایی‌ بودند كه‌ نیروی‌ كار سادۀ كارخانه‌های‌ پیرامونی‌ به‌شمار می‌آمدند (همو، 66-67). در دورۀ بعد، جمعیت‌ این‌ ناحیه‌ با رشدی‌ شتابان‌ افزایش‌ یافت‌ و در 1385ش به 864،448 تن (025‘114 خانوار) رسید (درگاه...).

شهر اسلام‌شهر

این‌ شهر در گذشته‌ روستایی‌ بیش‌ نبود و قاسم‌آباد شاهی‌ نام‌ داشت ( فرهنگ جغرافیایی آبادیهای، همان‌جا؛ سرشماری ... 1365ش، 14). اسلام‌شهر با 992 متر ارتفاع از سطح دریا، در ´30 °35 عرض شمالی و ´21 °51 طول‌ شرقی جغرافیایی‌ ( فرهنگ‌ جغرافیایی‌ آبادیهای، 252)، و 24 كیلومتری‌ غرب‌ شهر ری‌ قرار گرفته‌ است‌ ( فرهنگ‌ جغرافیایی‌ ایران‌، 156).
جمعیت‌ اسلام‌شهر‌ در 1328ش،‌ 583 تن بود كه‌ بیشتر به‌ زراعت‌ غلات‌، صیفی‌، چغندرقند و میوه‌ می‌پرداختند (همان‌جا). سرشماری‌ 1335ش‌ نشان‌دهندۀ كاهش‌ جمعیت‌ این‌ آبادی‌ به 481 تن بود ( گزارش‌...، 5). رشد ناگهانی‌ و شتابان‌ جمعیت‌ این‌ شهر به گسترش‌ بی‌رویۀ شهر تهران‌، مهاجرتهای‌ روستایی‌ پس‌ از دگرگونیهای‌ دهۀ 1340ش و نیز قرار گرفتن‌ آن‌ در محورهای‌ ارتباطی‌ و میان واحدهای‌ صنعتی‌ پیرامون‌ تهران، باز می‌گردد (حبیبی‌، 63-67). بدین‌سان‌، این شهر كه‌ در آن‌ زمان،‌ هنوز قاسم‌آباد نامیده‌ می‌شد، از 1355ش‌ رسماً به‌عنوان‌ شهر شناخته‌ شد (سرشماری... آبان‌ماه 1355، ص 1/ ل)‌. از آن پس،‌ روند رشد شهر‌ با شتابی‌ بیشتر ادامه‌ یافت،‌ به‌گونه‌ای که جمعیت آن در 1385ش به 389،357 تن رسید (درگاه).

مآخذ

آمارنامۀ استان‌ تهران‌ (1371ش)‌، سازمان‌ برنامه‌ و بودجۀ استان‌ تهران‌، تهران‌، 1373ش‌؛
حبیبی‌، محسن‌، «اسلام‌ شهر، یك‌ مجموعۀ زیستی‌ كامل‌ یا یك‌ مجموعۀ زیستی‌ تركیبی‌؟»، گفتگو، تهران‌، 1372ش‌، شم‌ ‌1؛
درگاه ملی آمار؛
سالنامۀ آماری کشور (1373ش)، مرکز آمار ایران، تهران، 1374ش؛
سرشماری‌ عمومی‌ نفوس‌ و مسكن آبان‌ماه 1355ش: استان‌ مركزی‌، مركز آمار ایران‌، تهران‌، 1359ش‌؛
سرشماری‌ عمومی‌ نفوس‌ و مسكن‌ 1365ش: نتایج‌ مقدماتی‌ شهرهای‌ كشور، مركز آمار ایران‌، تهران‌، 1365ش‌؛
سرشماری عمومی نفوس و مسکن مهرماه 1365: فرهنگ آبادیهای کشور: شهرستان تهران، مركز آمار ایران‌، تهران‌، 1368ش‌؛
فرهنگ‌ جغرافیایی‌ آبادیهای‌ كشور‌ (اسلام‌شهر)، سازمان‌ جغرافیایی‌ نیروهای‌ مسلح‌، تهران‌، 1370ش‌، ج‌ 38؛
فرهنگ‌ جغرافیایی‌ ایران‌ (آبادیها)، استان‌ مركزی‌، دایرۀ جغرافیایی‌ ستاد ارتش‌، تهران‌، 1328ش، ج 1‌؛
گزارش‌ مشروح‌ حوزۀ سرشماری‌: تهران‌، وزارت‌ كشور، تهران‌، 1337ش‌؛
نشریۀ عناصر و واحدهای تقسیمات کشوری، نسخۀ دیجیتال، وزارت کشور، تهران، مهر 1388.

عباس‌ سعیدی (دبا)