آرثر، افسانه

آرْثِر، اَفْسانه [afsāne(a)-ye ārser]، مجموعۀ قصه‌ها و داستانهای عاشقانۀ قرون وسطایی که قهرمان اصلی آن شاه آرثر افسانه‌ای است. نویسندگان قرون وسطى، به ویژه فرانسویها، داستانهای مربوط به تولد آرثر، ماجراهای شهسواران او و عشق نامشروع یکی از این شهسواران، به نام لانْسِلات (لانْسْ‌لو) با همسر شاه را به شکلهای گوناگون پرداخته‌اند. این فعل آخر (خیانت ملکه) و نیز جست و جو برای جام مقدس (که مسیح در شام آخر از آن شراب نوشید و آن را به قدیس یوسف رامه‌ای بخشید) سبب تفرقۀ شهسواران، مرگ آرثر و نابودی پادشاهی او شد.
داستانهای آرثر و دربار وی تا پیش از سدۀ 11م در ویلز محبوب همگان بود و به واسطۀ اثر جفری آو مانْمِث به نام «تاریخ‌ شاهان بریتانیا» در اروپا شهرت یافت؛ در این کتاب از پادشاه صاحب جلال و پیروزمندی تجلیل شده است که سپاهیان روم را در شرق فرانسه شکست داد، ولی در انگلستان از زخمهای مهلکی که در نبرد با شورشیان، به سرداری برادرزاده‌اش مُردرِد در برداشت، جان سپرد. برخی از اجزاء داستان جفری برساخته‌هایی شگفت‌آور است و اجزاء دیگر از داستانهای سلتی گرفته شده که با مقتضیات دوران فئودالیسم تطبیق داده شده است. تصور جفری از آرثر به عنوان شاهی جهان‌گشا، ملهم از افسانه‌هایی بود که دربارۀ فاتحان بزرگ، از جمله اسکندر و شارلمانی وجود داشت. نویسندگان بعدی، به ویژه واس و لایِمِن، جزئیاتی دیگر، به خصوص درمورد اتحاد و برادری شهسواران آرثر اضافه کردند.
در اواخر سدۀ 12م، کرِتیَن دو تروا با بهره‌جویی از منابع سلتی، آرثر را در 5 داستان پر حادثه به فرمانروای سرزمین شگفتیها بدل کرد. هم او بود که مضمون «جام مقدس» را وارد افسانه‌های آرثر کرد. داستانهای سدۀ 13م به دو مضمون عمدۀ قصه پرداختند: دستیابی به جام مقدس و عشق میان لانسلات و ملکه. چنین به نظر می‌آید که داستان عاشقانۀ کهنی به نثر با موضوع لانسلات هستۀ اصلی مجموعه‌ای در چندین کتاب به نام «لانسلات منثور» بوده است. درون‌مایۀ داستان لانسلات به واسطۀ سِر گَلِهَد، پسر او با داستان جام مقدس مربوط می‌شود؛ گلهـد توانست به کمک جام مقدس مسیح را به طور کامل ـ و بدان حـد که در این عالم امکـان دارد ــ رؤیت کند، ولی سِر لانسلات به سبب عشق نامشروعش به ملکه، از پیشرفت در این طریق عرفانی بازماند. شاخه‌ای دیگر از «لانسلات منثور» براساس داستان منظومی به نام مِرلَن، اثر رُبِر دو بُرُن نوشته شده کـه از تولـد، کودکـی و رسیـدن آرثر به شاهـی ــ با کشیدن شمشیری سحرآمیز از دل سنگ ــ سخن گفته است.
نویسندۀ «لانسلات منثور» این قصه را با افزودن داستانهایی نیمه تاریخی در وصف فتوحات آرثر به نثر برگرداند. آخرین شاخۀ این مجموعه شرحی از مبارزۀ آرثر با رومیان و نبرد با مردرد است که داستان عشق نامشروع مجدد لانسلات با ملکه، و جنگ شومی که به دنبال آن میان او و سِر گاوین درگرفت، به آن افزوده شده است.
بعدها داستان عاشقانۀ منثوری معروف به «جام مقدس پس از لانسلات منثور» (ح 1240م) افسانۀ آرثر را با مطالبی از داستان «تریسْتان» درهم آمیخت.
افسانۀ آرثر در سدۀ 17م نیز به زندگی خود ادامه داد، اما دیگر فقط در انگلستان بدان توجه می‌شد. این اثر در ادب دورۀ ویکتوریا به ویژه در «ترانه‌های شاه»، اثر تِنیسِن بار دیگر مطرح گردید. در سدۀ 20م، اِدوین آرلینگتِن رابینسِن، شاعر آمریکایی این داستانها را در منظومه‌ای سه‌گانه به شعر درآورد. (131)