آشفته تهرانی

آشُفْتۀ تِهْرانی (عصار)، محمد بن محمود‌ حسینی لواسانی تهرانی معروف به «عصار» (1264-1356ق / 1848-1937م)، حکیم، متکلم، فقیه، اصولی، شاعر و مفسر شیعی ایرانی که در تهران و مشهد می‌زیسته است. وی نخست «ناظم» تخلص داشته و سپس آن را به «آشفتۀ تهرانی» و در اواخر به «عصار» تغییر داده است (آقابزرگ، 9 / 724، 24 / 5). خانوادۀ آشفته در اصل مازندرانی بوده‌اند. پدر وی حاج سیدمحمود لواسانی ابتدا در لواسان می‌زیسته، سپس به تهران مهاجرت کرده است (بلاغی، 261؛ مشاور، 5 / 595-596). او خود در کتاب تاریخ عصار و مقدمۀ تفسیر ناسخ‌التفاسیر، زادگاه و تاریخ تولد خود را بدین شرح بیان کرده است: «در سال جلوس ناصرالدین‌شاه قاجار بر تخت سلطنت یا سال بعد از آن [1264-1265ق / 1848-1849م] در تهران زاده شدم» (عصار، 1-2). آشفتۀ تهرانی مقدمات علوم را در تهران فرا گرفت، و در 13 سالگی همراه استاد خود به طالقان رفت و پس از مدتی به تهران بازگشت و در مدرسۀ مروی نزد شیخ محمدحسن چاله‌میدانی برادر حاج ملاجعفر چاله‌میدانی و ملااسماعیل قره‌باغی به فراگیری معالم‌الاصول و شرح لمعه پرداخت. در 1289ق / 1872م پس از گذراندن دوره‌های سطح و خارج از تهران به کربلا عزیمت کرد و در حوزه‌های درس عالمان و فقیهان آن زمان ازجمله زین‌العابدین مازندرانی (د 1309ق / 1892م) مرجع تقلید شیعیان هند و مازندران شرکت کرد و در مدینه با خالد‌پاشا حاکم وقت مدینه ملاقات نمود و در مدح وی قصیده‌ای سرود و جایزه گرفت. مدتی در مدینه ماند و کتاب التحفة المدینة فی‌العروض را در 1290ق / 1873م نوشت (عصار، 3 الف). وی به بیروت و دمشق نیز مسافرت کرد سپس به نجف بازگشت و در 1296ق / 1879م برای استفاده از درس میرزای شیرازی به سامرا رفت. در 1301ق / 1884م پس از چند سال شهر سامرا را به قصد تهران ترک کرد و سالها در تهران ماند. به گفتۀ خود وی پس از 12 سال انزوا و گوشه‌گیری، از تهران مهاجرت نمود و در دوم ذی‌الحجةالحرام 1340ق / ژوئیۀ 1922م به شهر مشهد وارد شد و تا پایان عمر در آن شهر، در جوار امام هشتم(ع) زیست (عصار، 4 ب، 6 ب، 9 الف). آشفتۀ تهرانی در حوزه‌های درس عالمانی بزرگ مانند میرزای شیرازی (د 1312ق / 1894م) و آخوند ‌ملامحمدکاظم خراسانی (د 1329ق / 1911م) شرکت نموده و استفاده کرده است و از فقهایی چون حاج میرزاحسین نوری (د 1320ق / 1902م)، میرزای آشتیانی، حاج میرزاحسین خلیلی (د 1326ق / 1908م)، شریعت اصفهانی (د 1339ق / 1921م)، سیدمهدی قزوینی (د 1300ق / 1883م) سیدمحمد بحرالعلوم، شیخ محمدحسن مامقانی (د 1323ق / 1905م) و شیخ‌عباس کاشف‌الغطاء از علمای شیعه و شیخ‌محمد بسیونی مکی شافعی از علماء اهل سنت و جز آنها اجازۀ روایت داشته است (بلاغی، 262؛ مدرس، 289). وی در مدت حیات علمی خود شاگردان زیادی تربیت کرده که آقابزرگ (11 / 79، 17 / 198) به یکی از آنها به نام میرزا احمد بن صالح بادکوبه‌ای (ز 1300ق / 1883م) اشاره کرده است. آشفته در زندگی دراز خویش فعالیت علمی بسیار داشته و آثار فراوان به وجود آورده که به گفتۀ خود او بسیاری از آنها یا به سرقت رفته و یا در نقل و انتقال از جایی به جای دیگر از میان رفته است (برای آگاهی از فهرست کامل آثار وی نک‌: عصار، 29-32). آشفته در 9 محرم 1356ق / 22 مارس 1937م در مشهد درگذشت و در ایوان طلای رضوی به خاک سپرده شد.

مآخذ

آستان‌قدس، فهرست، 4 / 37، 92، 93، 128، 261، 262، 5 / 196، 7(1) / 35، 169؛
آقابزرگ، الذریعه، 1 / 20، 6 / 173، 185، 264، 13 / 240، 14 / 17، 33، 18 / 309، 20 / 105، 22 / 214، 23 / 239؛
بلاغی، عبدالحسین، مقالات الحنفا، تهران، 1369ق، صص 261-262؛
عصار، محمد، تاریخ، نسخۀ خطی آستان قدس، شمـ 132، جمـ ؛
مدرس، میرزا عبدالرحمن، تاریخ علماء خراسان، به کوشش محمدباقر ساعدی، مشهد، دیانت، 1341ش، صص 289-290؛
مشار، خانبابا، فهرست چاپی فارسی، 1 / 21، 965، 2 / 1700-1701، 3182، 3183، 3335، 3336؛
همو، مؤلفین چاپی فارسی و عربی، ج 5؛
منزوی، احمد، فهرست خطی فارسی، 2(1) 905، 932، 947، 999، 1142، 2(2) 1577، 3 / 2443، 2444، 4 / 3097.

علی رفیعی