ابن سمعون

اِبْنِ‌سَمْعون، ابوالحسين محمد بن احمد بن اسماعيل (300-14 ذيقعدۀ 387/ 913- 18 نوامبر 997)، واعظ و خطيب حنبلی بغدادی (در برخی منابع «ابن‌شمعون» ضبط شده است، نک‌ : يافعی، 2/ 432). سمعون لقب نيای او اسماعيل بوده است (ذهبی، 16/ 505). ابن سمعون در بغداد زاده شد و همانجا به تحصيل علم پرداخت و به درك بعضی از مشايخ صوفيه چون ابوبكر شبلی نايل آمد. مختصر فقهی ابوالقاسم خِرَقی را نزد مؤلف آن خواند و از كسانی چون عبدالله بن ابی داوود سجستانی حديث فراگرفت (در مورد مشايخ وی نک‌ : خطيب، 1/ 274؛ ابن ابی يعلی، 2/ 155، 156؛ سمعانی، 7/ 234، 235؛ ذهبی، همانجا). ابن سمعون در پاسخ كسی كه از وی درخواست اجازه كرده بود، از سفرهای طولانی خود برای استماع حديث ياد كرده (ابن ابی يعلی، 2/ 161)، ولی تنها از يك سفر او به مكه و مدينه گزارش رسيده است (ابن عساكر، 202-203). در روايت ديگری گفته شده كه ابن سمعون در آغاز با پيشۀ ورّاقی روزگار می‌گذراند، ولی پس از مراجعت از سفر حج با يكی از كنيزان خليفه الطائع عباسی ازدواج كرد و چهرۀ زندگيش دگرگون شد (همانجا). گرچه ابن سمعون اهل حديث نيز بوده، و جمعی از او روايت كرده‌اند (برای اطلاع از نام راويان نک‌ : خطيب، همانجا؛ ابن ابی يعلی، 2/ 156؛ ذهبی، 16/ 505-506)، اما او بيشتر در وعظ و خطابه آوازه داشته است. در مجلس وعظ او بزرگانی چون ابوحامد اسفرائينی، ابواسحاق بن شاقلا و ابوحفص برمكی شركت می‌كردند (ابن ابی يعلی، 2/ 161). ابن سمعون مورد احترام شديد قاضی ابوبكر باقلانی بود (ابن عساكر، 201). از برخی روايات چنين برمی‌آيد كه او چندان تابع ملاحظات سياسی نبوده است. به عنوان نمونه وقتی عضدالدولۀ ديلمی برای پايان دادن به درگيريهای فرقه‌ای در بغداد، واعظان و داستان‌سرايان را از رفتن به منبر منع كرد، ابن سمعون بدون توجه به اين فرمان بر حسب معمول روز جمعه بر منبر رفت و به وعظ پرداخت (ابن ابی يعلی، 2/ 158- 159). ابن سمعون زندگی مرفهی داشت، چنانكه از اين جهت مورد اعتراض واقع شد كه چگونه مردم را به زهد و ترك دنيا می‌خواند، و خود بهترين جامه‌ها را می‌پوشد و خوش‌ترين طعامها را می‌خورد؟
ابن سمعون پاسخش اين بود: هر آنچه ترا شايستۀ تقرب به خدا كند، به جای آر. اگر پوشيدن جامۀ نرم و خوردن طعام خوب حال ترا با خدا خوش كند، اين كار زيانی نمی‌رساند (نک‌ : خطيب، 1/ 275). برخی از سخنان حكيمانه و پندآموز وی گردآوری شده (ابن‌ابی‌يعلی، 2/ 159-160؛ ابن جوزی، صفة الصفوة، 2/ 266- 268؛ نيز نک‌ : حريری، 144 به بعد) و حتی كراماتی به او نسبت داده شده است (خطيب، 1/ 275-277؛ ابن ابی يعلی، 2/ 157- 159؛ ابن جوزی، المنتظم، 7/ 198-200؛ نبهانی، 1/ 106). ابن سمعون در بغداد درگذشت و در خانه‌اش بر وی نماز گزاردند و همانجا به خاكش سپردند. مردم از اينكه بر وی مخفيانه نماز گزارده شد، به خشم آمدند و جسد او را از قبر بيرون آورده، در مسجد جامع شهر دوباره بر وی نماز گزاردند. در 426 ق بار ديگر جسدش را به باب الحرب نزد مدفن احمد بن حنبل انتقال دادند (خطيب، 1/ 277؛ ابن ابی يعلی، 2/ 162).
يك نسخه با عنوان الامالی، و نسخه‌ای ديگر با عنوان جزء فيه مسألة من كلام ... منسوب به ابن‌سمعون در كتابخانۀ ظاهريۀ دمشق وجود دارد (GAS, I/ 668). شريشی (2/ 169) كتابی با عنوان مجالس به وی نسبت داده است. بروكلمان اثری با نام مختصر حكم ابن سمعون تأليف ابوالحسين يا ابوالحسن قزوينی را معرفی كرده است (GAL, S, I/ 360).

مآخذ

ابن ابی يعلی، محمد بن محمد، طبقات الحنابلة، به كوشش محمد حامد الفقی، قاهره، 1371 ق/ 1952 م؛
ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، صفة الصفوة، حيدرآباد دكن، 1389 ق/ 1969 م؛
همو، المنتظم، حيدرآباد دكن، 1358 ق؛
ابن عساكر، علی بن حسن، تبيين كذب المفتری، بيروت، 1404 ق/ 1984 م؛
حريری، قاسم بن محمد، مقامات، مصر، 1288 ق؛
خطيب بغدادی، احمد بن علی، تاريخ بغداد، قاهره، 1349 ق؛
ذهبی، محمد بن احمد، سير اعلام النبلاء، به كوشش اكرم البوشی و شعيب ارنؤوط، بيروت، 1404 ق/ 1984 م؛
سمعانی، عبدالكريم بن محمد، الانساب، حيدرآباد دكن، 1396 ق/ 1976 م؛
شريشی، احمد بن عبدالمؤمن، شرح مقامات الحريری، به كوشش محمد عبدالمنعم خفاجی، قاهره، 1399 ق/ 1979 م؛
نبهانی، يوسف بن اسماعیل، جامع كرامات الاولياء، قاهره، 1329 ق؛
يافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، حيدرآباد دكن، 1337- 1339 ق؛
نيز:

GAL, S;
GAS.
احمد بادكوبۀ هزاوه