اسلام آباد

اِسْلام‌ آباد، نام‌ چند شهر و ناحيۀ هند در دورۀ زمامداري‌ مسلمانان‌. كهن‌ترين‌ مأخذ دربارۀ نام‌ اسلام‌ آباد در هند مربوط به‌ سدۀ 9ق‌/ 15م‌ و حكومت‌ خلجها در مالوه‌ است‌ كه‌ قلعه‌اي‌ را، نزديك‌ هوشنگ‌ آباد در مركز هند، بدين‌ نام‌ می‌خوانده‌اند (كرمانی‌، 29-30؛ دي‌، اوپندرانات‌، 97 -96 ؛ فرشته‌، 2/ 243- 244). مآخذ معاصر تغيير نام‌ انتت‌ ناگ‌ پايتخت‌ باستانی‌ كشمير، به‌ اسلام‌ آباد را مربوط به دورۀ حكومت‌ زين‌ العابدين‌ (820 -872ق‌/ 1417-1467م‌) از پادشاهان‌ كشمير می‌دانند. امروزه‌ نيز اين‌ شهر، اسلام‌ آباد خوانده‌ می‌شود و در 33 و 47 عرض‌ شمالی‌ و 75 و 12 طول‌ شرقی‌ و در كنار رود جهلم‌ در نزديكی‌ شهر سرينگر قرار دارد (دويی‌، 358 ؛ دي‌، نوندولعل‌، 237 ؛ اردو دائره‌...، 2/ 704؛ EI2).
بعد از دورۀ تسامح‌ مذهبی‌ نخستين‌ مغولان‌ هند، از دورۀ شاه‌ جهان‌ (1037- 1068ق‌/ 1628- 1658م‌) بر اجراي‌ قوانين‌ و دستورهاي‌ اسلامی‌ پافشاري‌ شد. آنگاه‌ شهرهاي‌ چندي‌ به‌ اسلام‌ آباد تغيير نام‌ يافت‌. بيشتر اين‌ شهرها مراكز مذهبی‌ و محل‌ گردهمايی‌ هندوان‌ بود. در 1040ق‌ شاه‌ جهان‌ يكی‌ از مراكز هندوان‌ را در نزديكی‌ الله‌ آباد تصرف‌ كرد و آن‌ را اسلام‌ آباد ناميد (خافی‌ خان‌، 1/ 454؛ سينها، 52 )؛ در 1044ق‌ نيز شهر اچهول‌ در كشمير را كه‌ يكی‌ از مراكز هندوها بود، به‌ اسلام‌ آباد تغيير نام‌ داد و معابد آنجا را ويران‌ كرد (كنبو، 2/ 34). سال‌ بعد شهر چهتره‌ كه داراي‌ 900 قريه‌ بود، اسلام‌ آباد ناميده‌ شد (لاهوري‌، 1(2)/ 122؛ كنبو، 2/ 209).
اورنگ‌ زيب‌، جانشين‌ شاه‌ جهان‌، تأكيد بيشتري‌ بر اسلامی‌ كردن‌ هندوستان‌ و اجراي‌ فقه‌ حنفی‌ داشت‌ و شهرهاي‌ بزرگی‌ را به‌ اسلام‌ آباد تغيير نام‌ داد. قلعۀ چاكنه‌ توسط يكی‌ از فرماندهانش‌ تصرف‌ شد و اسلام‌ آباد نام‌ گرفت‌ (شاه‌ نوازخان‌، 2/ 700-701). سپس‌ بندر چاتگام‌ (چيتاگنگ‌) در كنار خليج‌ بنگال‌ پس‌ از شورش‌ حاكمش‌ در 1075ق‌/ 1664م‌، به‌ تصرف‌ مسلمانان‌ درآمد و اسلام‌ آباد ناميده‌ شد. شهر ماتهورا در كنار رود جمنا، يكی‌ ديگر از مراكز مهم‌ زيارتی‌ هندوان‌ بود كه‌ به‌ اسلام‌ آباد تغيير نام‌ يافت‌ و بتخانه‌هايش‌ ويران‌ شد (خافی‌ خان‌، 2/ 188؛ بختاور خان‌، 1/ 386؛ هدي‌ والا، 195).
امروزه در شبه‌ قارۀ هند دو شهر بدين‌ نام‌ خوانده‌ می‌شود، اسلام‌ آباد در كشمير و اسلام‌ آباد پايتخت‌ جمهوري‌ پاكستان‌.

مآخذ

اردو دائرۀمعارف‌ اسلاميه‌، لاهور، 1386ق‌/ 1966م‌؛
بختاورخان‌، محمد، مرآۀ العالم‌: تاريخ‌ اورنگ‌زيب‌، به‌ كوشش‌ ساجده‌ س‌. علوي‌، لاهور، 1979م‌؛
خافی‌خان‌ نظام‌ الملكی‌، محمدهاشم‌، منتخب‌ اللباب‌، به‌ كوشش‌ كبيرالدين‌ احمد و غلام‌ قادر، كلكته‌، 1869-1874م‌؛
شاه‌نوازخان‌، مآثرالامرا، به‌ كوشش‌ اشرف‌ علی‌، كلكته‌، 1890م‌؛
فرشته‌، محمدقاسم‌، تاريخ‌، كانپور، 1290ق‌/ 1874م‌؛
كرمانی‌، علی‌، مآثر محمود شاهی‌، به‌ كوشش‌ نورالحسن‌ انصاري‌، دهلی‌، 1968م‌؛
كنبو، محمدصالح‌، شاه‌ جهان‌ نامه‌، به‌ كوشش‌ غلام‌ يزدانی‌ و وحيد قريشی‌، لاهور، 1967م‌؛
لاهوري‌، عبدالحميد، پادشاه‌نامه‌، به‌ كوشش‌ كبيرالدين‌ احمد و عبدالرحيم‌، كلكته‌، 1867م‌؛
نيز:

Day, Upendra Nath, Delhi, 1965;
Dey, Nundo Lal, Medieval Malwa, The Geographical Dictionary of Ancient and Mediaeval India, New Delhi, 1984;
Douie, James, The Panjab, North- West Frontier Province and Kashmir , Lahore , 1916 ;
EI 2 ;
Hodivala , S. H., «Islām-ābād», Journal and Proceedings of the Asiatic Society of Bengal, 1920, vol. XVI;
Sinha, S. N., Subah of Allah Abad under the Great Mughals, New Delhi, 1983.
مجيد سميعی‌