بخارلیق

بُخارْلیق، یا بُخارلیک، پُخارلیک، گروه قومی و کوچکی از بخاریان ساکن سیبری (آکنیر، 98؛ «دائرةالمعارف...»، XII/ 825؛ EI2, I/ 133 ). اینان از بازماندگان بازرگانانیند که در سدۀ 10ق/ 16م از بخارا و اراضی آسیای مرکزی به سیبری غربی مهاجرت کردند و در آنجا استقرار یافتند (همانجا؛ آکنیر، 98). آن زمان میان امیران بخارا و فرمانروایان سیبری روابط بازرگانی گسترده‌ای وجود داشت. از سیبری کالاهای محلی ازجمله پوست خز، چرم و ماهی از طریق رودهای قابل کشتیرانی ایشیم و ایرتیش به آسیای مرکزی هم صادر می‌شد. بازرگانان بخارا نیز در مقابل کاغذ، چای، ظرفهای فلزی، زینت‌آلات و خشکبار به سیبری می‌فرستادند. در جریان این دادوستدها گروهی از بخاراییان به مناطق اُمْسْک، تُمْسْک شمالی تیومن و حوضۀ چولیم و اطراف تُبُلْسْک مهاجرت کردند (همانجاها). اینان با تاتارهای بومی درآمیختند و دین اسلام را در میان آنان رواج دادند.
بخارییان سیبری اهل سنت و حنفی مذهبند که هویتِ گروهیِ آنان براساس موطن و تعلق ایلی و طایفه‌ای آنان استوار است. تاتارهای سیبری که اسلام را پذیرا شدند. به پیروی از بازرگانان مهاجر، مذهب حنفی را برگزیدند («دائرةالمعارف»، همانجا؛ آکنیر، 95؛ بنیگسن، 226). گرچه نفوذ دین اسلام در مناطقِ یاد شده مرهون فعالیت مهاجران بخارایی و دیگر نواحی آسیای مرکزی است، با اینهمه، به‌سبب شمار اندکشان، رفته رفته در میان تاتارهای ساکن این مناطق مستحیل شدند، به گونه‌ای که جداکردن آنان از تاتارها میسر نیست («دائرةالمعارف»، همانجا؛ EI2؛ آکنیر، 99). در سرشماری سال 1926م/ 1305ش ــ که چندان دقیق نبوده است ــ جمعیت این گروه قومی را 012‘12 تن نوشته‌اند که شمار شهرنشینان آن 2/ 6٪ بوده است (همانجاها).
در دوران حکومت شوروی که سیاست ادغام گروههای کوچک‌تر در گروههای بزرگ‌تر، اعمال می‌شد، بخاراییان سیبری به صورت گروهی مستقل شمرده شده، با تاتارهای منطقه به صورت یک گروه شناخته شدند. بخارییان سیبری به گویش محلی تاتارها سخن می‌گویند، اما در زبان آنها واژه‌های فارسی بسیاری وجود دارد. زبان کتبی بخارییان سیبری همان زبان ادبی رایج در غازان مرکز جمهوری خودمختار تاتارستان است (همانجا).

مآخذ

بنیگسن، الکساندر و مری براکس آپ، مسلمانان شوروی، گذشته، حال و آینده، ترجمۀ کاوه بیات، تهران، 1370ش؛
نیز:

Akhiner, sh., islamic peoples of the soviet union, london, 1986;
EI2;
sovetskaya istorichesklopediya, moscow, 1969.
شیوا جعفری