الش

اَلْش، شهری كوچك و كهن در شرق اندلس، در 20 كیلومتری جنوب غربی لقنت (آلیكانته). این شهر امروزه به نام قدیم آن الچه خوانده می‌شود. این نام در منابع به صورت آلش (ابوعبید، 2/ 892) و الس (ضبی، 277) نیز آمده است.
پیشینۀ این شهر به دورۀ رومیان می‌رسد (عنان، الآثار ... ، 151). براساس تقسیم اداری منسوب به قسطنطین (كنستانتین)، الش از شهرهای 20 گانۀ بخش چهارم اندلس كه مركز آن طلیطله بود، به شمار می‌آمد (ابوعبید، همانجا)، ولی در دورۀ اسلامی از توابع كورۀ تدمیر به شمار آمد (ابن دلایی، 8، 10؛ ادریسی، 2/ 538؛ قس: ابن ابار، 304). پس از نخستین فتوحات مسلمانان، در صلح نامه‌ای كه در 94 ق میان عبدالعزیز بن موسى والی اندلس با حاكم ولایت تدمیر منعقد شد، الش از شهرهای مورد مصالحه بود (ابن‌دلایی، 4-5؛ حمیری، 462). پس از آن به تدریج تیره‌ای از مهاجران عرب شمال (مضر) در الش و پیرامون آن مسكن گزیدند (ابن حزم، 240) و بعدها شهر از مراكز علمی شرق اندلس گردید و از آنجا عالمان و محدثانی برخاستند كه نام آنان در كتابهای تراجم دیده می‌شود (نک‌ : سلفی، 108؛ ضبی، همانجا؛ ابن ابار، 68؛ ابن سعید، 2/ 273).
بنابر وصفی كه ادریسی (2/ 557) از الش به دست داده، این شهر در زمینی هموار قرار داشته، و شاخه‌ای كه از رود مجاور آن (اكنون: وینالاپو، نک‌ : EUE, XIX/ 500) منشعب می‌شده، پس از عبور از بارو به درون شهر راه می‌یافته، و در میان حمام شهر، بازار و كوچه‌ها جاری می‌شده است؛ ولی از آنجا كه آب این رود شور بوده، آب آشامیدنی مردم از آب باران تأمین می‌شده است (ادریسی، همانجا؛ حمیری، 30). جالب توجه اینک‌ه در جایی موسوم به ال كاستلیار حوضچۀ بزرگی باقی مانده كه گفته می‌شود به وسیلۀ مسلمانان برای مهار آبهای بارانی این منطقه ساخته شده است. افزون بر این، مسلمانان با انشعاب چشمه‌هایی از آب رودخانه، شبكۀ آبیاری منظمی را پدید آورده بودند (نک‌ : EUE، همانجا).
الش از دیرباز به داشتن برخی فرآورده‌ها كه به سایر شهرها حمل می‌شده، شهرت داشته است. محصول كشمش آن از دیگر جاها برتر بود و فرشهای فاخر و كم‌نظیری در آنجا می‌بافته‌اند. همچنین از میان شهرهای اندلس تنها در الش نخل نیكو پرورش می‌یافته است (یاقوت، 1/ 350؛ قزوینی، 502). امروزه نیز نخلستانهای انبوه و وسیع از همه طرف شهر را در برگرفته، و الش را به صورت ییلاق زیبایی در آورده است (عنان، حاشیه، 1/ 557).
از آثار مهم دورۀ اسلامی كه اینک در الش بر جای مانده، برج قلهره است كه بر دروازۀ قدیم الش برپاست. دیگر بنایی است به نام القصر كه از قلعه‌های باروی قدیم شهر است و پادشاهان اسپانیا آن را به مقر شاهی تبدیل كرده‌اند. این بنا چنانکه از نام عربی آن پیداست، ظاهراً پیش از این تغییر، در اصل اندلسی بوده است (همو، الآثار، همانجا). همچنین گفته می‌شود كه در الش مسجدی بوده كه نماز جمعه در آنجا برپا می‌شده است (مراكشی، 4/ 72).
الش در پی برافتادن سلطۀ موحدون و سقوط پیاپی شهرهای شرق اندلس، طی حمله‌ای كه از سوی مسیحیان برای فتح مرسیه صورت گرفت (664 ق/ 1266 م)، به دست آنان افتاد (عنان، عصر ... ، 2/ 463).

مآخذ

ابن ابار، محمد، المعجم، به كوشش ف. كودرا، مادرید، 1885 م؛
ابن حزم، علی، جمهرة انساب العرب، بیروت، 1403 ق/ 1983 م؛
ابن دلایی، احمد، ترصیع الاخبار، به كوشش عبدالعزیز اهوانی، مادرید، 1965 م؛
ابن سعید مغربی، علی، المغرب فی حلی المغرب، به كوشش شوقی ضیف، قاهره، 1955 م؛
ابوعبید بكری، عبدالله، المسالك و الممالك، به كوشش وان لِون و ا. فره، تونس، 1992 م؛
ادریسی، محمد، نزهة المشتاق، بیروت، 1409 ق/ 1989 م؛
حمیری، محمد، الروض المعطار، به كوشش احسان عباس، بیروت، 1980 م؛
سلفی، احمد، اخبار و تراجم اندلسیة، به كوشش احسان عباس، بیروت، 1405 ق/ 1985 م؛
ضبی، احمد، بغیة الملتمس، به كوشش ف. كودرا، مادرید، 1884 م؛
عنان، محمد عبدالله، الآثار الاندلسیة الباقیة فی اسبانیا و البرتغال، قاهره، 1381 ق/ 1961 م؛
همو، حاشیه بر الاحاطة فی اخبار غرناطۀ ابن خطیب، قاهره، 1375 ق/ 1955 م؛
همو، عصر المرابطین و الموحدین فی المغرب والاندلس، قاهره، 1384 ق/ 1964 م؛
قزوینی، زكریا، آثار البلاد، بیروت، 1404 ق/ 1984 م؛
مراكشی، محمد، الذیل و التكملة لكتابی الموصول و الصلة، به كوشش احسان عباس، بیروت، 1964 م؛
یاقوت، بلدان؛
نیز:

EUE.
محمدرضا ناجی