واجب است، انتهى كلامه رفع مقامه.

مساله 155

مهاجرت افغانيها بايد بمحلى باشد كه بتوانند در يكى از ابعاد مبارزه اسلامى فعاليت نمايند، ولى اگر قادر به فعاليت نباشند ميتوانند بهر جائيكه بدين و مذهب‌شان ضرر نرسد بروند.

مساله 156

مسافرت نمودن افغانيها باروپا و امريكا كه فعلا متداول شده است بدو جهت حرام ميباشد يكى بخاطر اينكه از دفاع اسلام كه بزرگترين واجب شرعى است بدور مى‌مانند.

ديگر اينكه حتماً به محرمات ديگرى مانند خوردن نجس و

______________________________
(1)- ص 38 ج 21 الجواهر. اقول: المستفاد من الايه اولا وجوب المهاجرة من كل محل لا يتمكن من التدين و ان لم يكن بلد الشرك كما فى البلاد الافغانية فعلا و ثانيا ان المناط فى وجوبها هو العصيان- الظلم بالنفس، المحقق بترك الواجبات و ايتان المحرمات فقط من دون اعتبار المستحبات كالاذان و ثالثا الاكتفاء بالتدين و لو مختفيا فأنه الرافع للظلم على النفس من دون اعتبار التجاهر بالعمل و رابعا كفاية العمل و لو مع الاذية لعين ما قلناه فى الثالث. فهذه ملاحظات اربع على كلام صاحب- الجواهر و غيره ممن سلك مسلكه و لم ار من نبه عليها و اللّه العالم.