آيات منسوخ يا وجود و عدم آن، ناشى از اختلاف نظر در تعريف نسخ است؛ بدين سان كه اگر نسخ را به معناى تنافى و تنافر دو آيه تعريف كنيم- چنان كه در اصطلاح متأخران تعريف شده- بايد گفت اصولًا نسخ در قرآن وجود ندارد.

اما اگر نسخ را تنافى ظاهرى و بدوى دو آيه بدانيم به گونه‌اى كه شامل تخصيص عام و تقييد مطلق، و بيان مجمل هم باشد- يعنى همان معناى لغوى نسخ كه در قرآن و حديث هم به همان معنا به كار رفته و در اصطلاح قدما مقصود از نسخ آن بوده است- نسخ در قرآن فراوان است.

بنا بر اين، هر چه تعريف نسخ محدودتر شود، تعداد آيات منسوخ، كاهش مى‌يابد تا آن جا كه برخى گفته‌اند نسخى در قرآن وجود ندارد.

بر اين اساس، آيات منسوخ در آثار قدما مانند قتادة بن دعامة السدوسى (م 117 ق)، زهرى (م 124 ق) و ابن جوزى (م 597 ق) پر شمار است.[1]

شمار آيات منسوخ به عقيده ابن جوزى 247، از منظر ابن حزم 214، به باور ابن سلامه 214، از نگاه نحاس 134 و به گفته سيوطى 20 آيه است.[2]

آية اللَّه خويى رحمه الله ضمن ردّ سخن كسانى كه نسخ را در قرآن پر شمار دانسته‌اند، تنها يك آيه را منسوخ دانسته است.[3]

آية اللَّه معرفت رحمه الله نيز فراوانى نسخ را باور نداشته و در طول عمر خويش، دو نظر را در اين باره ابراز داشته است. در آغاز و براى مدتى طولانى، تنها چند آيه معدود، مانند آيه امتاع (بقره: آيه 240)، آيه نجوا (مجادله: آيه 12) و آيه عدد مقاتلين (انفال:

[1]. ر. ك: سلسلة كتب الناسخ و المنسوخ، تحقيق: حاتم صالح الضامن: ص 109. اين مجموعه شامل كتاب‌هاى زير است: 1. كتاب الناسخ و المنسوخ للسّدوسى، 2. المصفّى بأكف أهل الرسوخ، ابن الجوزى، 3. ناسخ القرآن و منسوخه، ابن البازى، 4. الناسخ و المنسوخ، زهرى.

[2]. ر. ك: الناسخ و المنسوخ بين الاثبات و النفى، عبد المتعال محمود الجبرى: ص 109.

[3]. ر. ك: البيان، خويى، ص 273 و 380.