بر اساس اين نگرش، سرشت هر انسانى، هم خاستگاه الهى و متعالى است و هم منبع تمايلات طبيعى و پست؛ تا خود به كدام سوى گام نهد.

«وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها\* فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها\* قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاها\* وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها.[2]

سوگند به نفس و آنچه آن را درست كرد. پليدكارى و پرهيزكارى‌اش را به آن الهام نمود. هر كس كه آن را پاك كرد رستگار شد، و هر كس كه آلوده‌اش كرد، قطعاً باخت».

از آن جا كه آفرينش جهان و انسان، حكيمانه و هدفمند است، عالم هستى، ظرف كنش و واكنش است و افزون بر سراى آخرت؛ در همين جهان نيز هر كسى دستاورد تلاش و نيك و بدِ رفتار و انگيزه‌هاى خويش را دريافت مى‌كند:

«أَلَّا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى‌\* وَ أَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعى‌\* وَ أَنَّ سَعْيَهُ سَوْفَ يُرى‌.[3]

هيچ باربردارنده‌اى بار كس ديگرى را بر دوش نمى‌كشد. و اين كه براى انسان جز حاصل تلاش او چيزى نيست. و نتيجه تلاش او به زودى ديده خواهد شد».

«إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَها.[4]

اگر نيكى كرديد، براى خودتان نيكى كرديد و اگر بد كرديد، براى خودتان».

بر خلاف عهدين كه بخش اصلى حيات انسان يعنى معاد را در بوته نسيان سپرده و جايگاه روشنى براى آن ترسيم نكرده‌است، تصوير حيات ابدى و معادشناسى در

[1]. مثنوى معنوى: ص 706 دفتر چهارم،« نصيحت دنيا اهل دنيا را».

[2]. شمس: آيه 7- 10.

[3]. نجم: آيه 38- 40.

[4]. اسرا: آيه 7.