و اين بود گمانى كه به پروردگارتان داشتيد. هلاكتان كرد و در شمار زيان‌كردگان درآمديد.

در اين دو آيه، گمانِ بد به خداوند مبنى بر آن كه او نمى‌تواند مؤمنان را يارى كند[1] يا آنان را يارى‌نكرده به حال خود وامى‌گذارد[2] يا از اعمال بندگانش بى‌خبر است،[3] از ساحت پروردگار نفى شده است و در حقيقت، خداى متعال تأكيد مى‌كند مؤمنان را يارى مى‌كند و از اعمال و رفتار همه بندگانش آگاه است. با توجه به آيات ذكر شده، اين تصور باطل و گمان بد در باره خدا، نارواست و بر اساس نصّ صريح قرآن، مؤمنانى كه در راه خدا گام بر مى‌دارند، از ثبات قدم بهره‌مندند، و از سوى او يارى مى‌شوند.[4] همچنين خداوند از رفتار و حتى اسرار و خطورات ذهنى و قلبى هر يك از بندگانش با خبر است و چيزى در عالم از نظر او مخفى نيست. علامه طباطبايى در باره آيه دوم مى‌نويسد: «اين ظنّى كه شما در باره پروردگارتان پنداشتيد كه او از بيشتر اعمالتان اطلاعى ندارد، شما را هلاك كرد؛ زيرا باعث شد گناه در نظرتان آسان گردد، و گناه بسيار هم كارتان را به كفر كشانيد، در نتيجه زيان‌كار شديد».[5]

در روايات، در باره خوش‌گمانى به پروردگار و دورى از گمانِ بد به او، شرح و بسط بيشترى آمده است. در حديثى از پيامبر خدا (ص) نقل شده است:

[1]. ر. ك: ترجمه تفسير الميزان، ج 18، ص 394.

[2]. ر. ك: ترجمه جوامع الجامع، ج 6، ص 60.

[3]. ر. ك: ترجمه مجمع البيان، ج 22، ص 43.

[4]. محمّد: 7: يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ يَنْصُرْكُمْ وَ يُثَبِّتْ أَقْدامَكُمْ.

[5] ر. ك: الميزان فى تفسير القرآن، ج 17، ص 384.