لحاظ محتوا و هم قالبِ ظاهر، آنان را به شدّت، مجذوب كرده بود- با شور و عشق، همّت بگمارند. بدين سان مسلمانان در آغاز، به فرمان پيامبر براى صيانت قرآن، از حافظه خويش كمك گرفتند. اما پيامبر بدين كار بسنده نكرد و افرادى را نيز كه نوشتن مى‌دانستند و «كاتبان وحى» خوانده مى‌شوند، مأمور نگارش قرآن كرد.

بدين رو، اهتمام فوق‌العاده پيامبر اكرم و مسلمانان به كتابت، حفظ و قرائت قرآن را مى‌توان از روشن‌ترين نشانه‌هاى سلامت قرآن از تحريف دانست.[1] پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله پس از دريافت وحى، بدون فوت وقت، كاتبان را فرا مى‌خواند و آيات نازل شده، به دست آنان نگاشته مى‌شدند. از اين رو، مى‌توان به يقين مدّعى شد كه قرآن كريم در پايان عصر پيامبر، مجموعه‌اى مدوّن و مكتوب- به همان شكل فعلى- بوده است، نه پراكنده و شفاهى.[2]

پس از رواج كتابت، كار حفظ قرآن نيز همچنان ادامه يافت و آن حضرت افزون بر تشويق مسلمانان به كتابت قرآن، آنان را به حفظ نيز ترغيب مى‌كرد و خود به تفسير و تبيين آيات مى‌پرداخت. صاحب‌نظرانى كه در زمينه تاريخ قرآن به تحقيق پرداخته‌اند، اذعان دارند كه حفظ قرآن در ميان مسلمانان رواج بسيارى داشته است.

جاذبه درونى قرآن و تشويق پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله به امر حفظ، از مهم‌ترين عوامل اهتمام مسلمانان به حفظ شمرده شده‌اند.[3] از جمله شواهد كثرت حافظان قرآن در ميان مسلمانان، شهادت جمع كثيرى از آنان در جنگ ردّه در دوران خليفه اوّل است.[4] برخى شمار آنان را تا هفتصد تن نقل كرده‌اند و حتى علت روى آوردن به تدوين قرآن را كشته شدن چنين شمارى از حافظان قرآن دانسته‌اند.[5]

[1]. ر. ك: مجمع البيان: ج 1 ص 43.

[2]. ر. ك: الذخيرة فى علم الكلام: ص 363.

[3]. البيان: ص 216؛ سلامة القرآن من التحريف: ص 34.

[4]. فتوح البلدان: ج 1 ص 106 و 111.

[5]. صحيح البخارى: ج 5 ص 210 و ج 6 ص 98، تاريخ اليعقوبى: ج 2 ص 135.