قساوت قلب، سستى در نماز و تباهى بدن خواهد شد. امام على (ع) مى‌فرمايد:

إِياكمْ وَ الْبِطْنَةَ فَإِنَّهَا مَقْسَاةٌ لِلْقَلْبِ مَكسَلَةٌ عَنِ الصَّلَاةِ مَفْسَدَةٌ لِلْجَسَدِ.[1]

از شكمْ‌پُرى بپرهيزيد. به درستى كه آن، محلّ سختى دل، جايگاه كاهلى نماز و جاى فاسد شدن بدن است.

امام (ع) در اين جا به عامل كسالت، يعنى پُرخورى، اشاره نموده، تأثير مستقيم آن را در نماز و سستى در آن مى‌داند. ايشان، در جاى ديگرى مى‌فرمايد:

من شبع عوقب فى الحال ثلاث عقوبات: يلقى الغطاء مع قلبه، و النعاس على عينه، و الكسل على بدنه.[2]

كسى كه سير شود، سه پيامد فورى را خواهد ديد: پرده‌اى بر قلبش افكنده مى‌شود، خواب به چشمانش مى‌آيد، و سستى بر بدنش عارض مى‌شود.

پيامد فورى و سه‌جانبه سيرى در اين حديث، پرده افكندن بر قلب، خواب به چشم‌ها آمدن و سستى بدنى است. ملاحظه مى‌شود كه اين سستى، جنبه فيزيولوژيك دارد. به همين جهت، در سفارش‌هاى اسلام در باره غذا خوردن، آمده است: قبل از آن كه سير شويد، از سرِ سفره، برخيزيد.[3]

ب. بلندى موى بدن‌

همان‌گونه كه در بخش عوامل نشاط، به موضوع بهداشت فردى و از جمله بهداشت مو، اشاره شد، درست در نقطه مقابل آن، بلندى موى‌

[1]. غرر الحكم، ح 2743.

[2]. شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحديد، ج 20، ص 320، ح 674.

[3].« كل و أنت تشتهى، و امسك و أنت تشتهى»( طب النبى، ص 2).