پس به من، خبر بى‌تابىِ تو نسبت به فرزندت- كه خداوند [به مرگ او] حكم‌

كرده- رسيده است. همانا فرزند تو از هديه‌هاى گواراى خدا و از عاريه‌هاىِ به وديعه گذاشته او نزد تو بود. خداوند، تا مدّتى تو را از آن بهره‌مند ساخت و در وقتى كه مشخص شده بود، او را ستاند. پس ما از خداييم و به سوى خدا باز مى‌گرديم.

در حقيقت، پيامبر خدا (ص) با اشاره به امانت بودن فرزند، وى را آرام ساخت و تسكين بخشيد. نكته مهم ديگرى كه در اين حديث وجود دارد، به كار بردن جمله «إنّا لله و إنّا إليه راجعون»، هنگام ورود مصيبت است. از آن جا كه اين بحث، خود از عوامل مهم است، مستقلًا به آن مى‌پردازيم.

5. كلمه «استرجاع» را بر زبان جارى كنيد

از آموزه‌هاى دين براى دوران ناخوشايند، به كاربردن عبارت استرجاع يا همان «إنا لله و إنّا إليه راجعون» است. پايه شناختى اين جمله، همان «از خدا بودن» انسان است و اين‌كه او مالك هيچ چيز حتّى خودش نيست.

وقتى اشعث بن قيس، برادر خود را از دست داد، امام على (ع) اين مصيبت را به وى تسليت گفت. اشعث در جواب، جمله «إنّا لله و إنّا إليه راجِعون» را بر زبان جارى ساخت. در اين هنگام، امير مؤمنان (ع) به وى فرمود: «آيا مى‌دانى تأويل اين كلام چيست؟». اشعث گفت: «نه، تو اوج و منتهاى دانشى!» امام على (ع) فرمود:

أَمَّا قَوْلُكَ إِنَّا لِلهِ فَإِقْرَارٌ مِنْكَ بِالْمُلْكِ، وَ أَمَّا قَوْلُكَ وَ إِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ فَإِقْرَارٌ مِنْكَ بِالْهَلَاكِ.[1]

اين‌كه مى‌گويى: «ما از خداييم»، اقرار به مالكيت و پادشاهى خداوند است و اين‌كه مى‌گويى: «ما به سوى او باز مى‌گرديم»، اقرار تو به فانى شدنت است.

كسى كه به مالكيت خدا و نابودى غير او اقرار كند، نسبت به فقدان، مقاوم و بردبار خواهد بود؛ چون نه خود را مالك مى‌دانسته و نه وجودش را همشيگى و

[1]. الكافى، ج 3، ص 261؛ تحف العقول، ص 209؛ بحار الأنوار، ج 42، ص 159. نيز، ر. ك: ميزان الحكمة، ج 7، ص 3184( معنى الإسترجاع).