دوره‌هاى بعد نيز ادامه يافته است. در قرن هفتم خواجه نصيرالدين طوسى، و در قرن يازدهم صدرالدين شيرازى اين روش را ادامه داده‌اند. در دوران معاصر نيز عالمانى چون شهيد سيّد محمّدباقر صدر و آية اللَّه عبد اللَّه جوادى آملى در اين راه گام زده‌اند. البته قواعد و اصول عقلى به كار گرفته‌شده در اين زمينه در گذر زمان تطوراتى داشته است؛ در اين راه گاه از عقل كلامى محض، و گاه از عقل فلسفى محض بهره برده‌اند و گاهى هم فراتر از آن دو به دانش‌هاى تجربى بشرى و تبيين‌هاى عقلانى نيز متوسل شده‌اند. در اين جا گزارشى از تلاش‌هاى هفت تن از اين شخصيت‌ها در طول يك‌هزار سال ارائه مى‌كنيم.

2- 1. شيخ مفيد (م 413 ق)

شيخ مفيد از نخستين متكلمان شيعى است كه با رويكرد عقلى به مسئله مهدويّت پرداخته و رساله‌ها و آثارى در اين زمينه نگاشته است. وى بر خلاف عالمان پيشين، مانند نعمانى و شيخ صدوق، روش نقلى- عقلى را، كه روش وى در قلمروهاى مختلف دينى است و در آن زمان در بغداد متداول و رايج بوده، برگزيده است. از وى پنج اثر در موضوع مهدويّت بر جاى مانده است.[1]

مفصل‌ترين اين آثار الفصول العشرة فى الغيبة است كه در فاصله سال‌هاى 410 و 411 هجرى يعنى سال‌هاى پايانى عمرش، نوشته است. وى در اين كتاب ده مسئله از مسائل مهدويّت را مطرح كرده و به شيوه متكلمانه و با استفاده از ادلّه عقلى، آيات قرآن، تاريخ و قصص به آنها پاسخ داده است.[2]

2- 2. سيّد مرتضى (م 436 ق)

دومين شخصيتى كه رويكرد عقلى را با قوت بيشترى دنبال كرده، سيّد مرتضى‌

[1]. ر. ك: ج 10( بخش چهاردهم: كتاب‌شناسى مهدويّت/ مهدويت‌نگارى در قرن پنجم).

[2]. الفصول العشرة: ص 30.