متقدم. كم يا زياد در يكديگر تداخل كردند يا آن كه قرآن، سوره، سوره نازل گشت و هر سوره جداگانه فرودآمد؟ و يا آن كه قرآن تدريجا نازل گشت و تدريجا هم مدون گشت؟

و اساسا مطلب از چه قرار بوده است؟

جواب آن است كه: قسمت معظم قرآن، سوره سوره نازل شده است اين حكم شامل سوره‌هاى طولانى هم مى‌گردد مانند: انعام، مائده، توبه و غيره البته سوره بقره- و احيانا بعضى از سوره‌هاى طولانى تدريجا نازل شد. به اين شكل كه نخست بخش اوّل سوره در يك روز نازل گشت. و بخش ديگر در روز ديگرى فرودآمد تا پايان سوره و وقتى كه‌ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌ نازل گشت روشن شد كه سوره قبلى پايان يافته است و سوره جديدى آغاز شده است.

اين مطلب را بعضى از روايات نقل‌شده از طريق عثمان، ابن عباس و سعيد بن جبير، تصريح مى‌كنند[1] اين دسته روايات از امام صادق- عليه السلام- هم روايت شده‌اند[2].

«قرطبى» به صحابه نسبت مى‌دهد كه آنها به وسيله نزول بسم اللّه الرحمن الرحيم‌

[1] رك: الدر المنثور، ج 1، ص 7 و ج 3، ص 208. به نقل از: ابى داود، البزار، دار قطنى در الافراد.

طبرانى، حاكم( آن را صحيح مى‌داند). بيهقى در المعرفة و شعب الايمان و سنن الايمان، و به نقل از:

ابى عبيد، واحدى، فتح البارى، ج 9، ص 39. تفسير القرآن العظيم، ج 1، ص 16. نيل الاوطار، ج 2، ص 228. مستدرك حاكم، ج 9، ص 231 و 232( آن را با شرط شيخين صحيح مى‌داند)، تلخيص المستدرك ذهبى در حاشيه مستدرك اسباب النزول واحدى، ص 9 و 10 السنن الكبرى، ج 2، ص 42 و 43.

محاضرات الادباء، ج 2، جزء 4، ص 433. الاتقان، ج 1، ص 78. بحوث فى تاريخ القرآن و علومه، ص 56 و 57 و ص 55 به نقل از: بعضى افراد بالا. الجامع لاحكام القرآن، ج 1، ص 95. عمدة القارى، ج 5، ص 292. نصب الراية، ج 1، ص 327. المستصفى، ج 1، ص 103. فواتح الرحموت در حاشيه المستصفى، ج 2، ص 14. تاريخ يعقوبى، ج 2، ص 34. التفسير الكبير، ج 1، ص 208. غرائب القرآن در حاشيه، طبرى ج 1، ص 77. المصنف صنعانى، ج 2، ص 92. مجمع الزوائد، ج 6، ص 310 و ج 2، ص 109 به نقل از:

ابو داود و البزار. كنز العمال، ج 2، ص 368 به نقل از: دار قطنى در الافراد. التمهيد فى علوم القرآن، ج 1، ص 212 به نقل از: حاكم و يعقوبى. سنن ابو داود، ج 1، ص 209 المنتقى، ج 1، ص 380. تبيين الحقائق، ج 1، ص 113. كشف الاستار، ج 3، ص 40 و مشكل الآثار، ج 2، ص 153 ...

[2] تفسير عياشى، ج 1، ص 19 و به نقل از او در التمهيد فى علوم القرآن، ج 1، ص 212. بحوث فى تاريخ القرآن و علومه، ص 56 و مصباح الفقيه( كتاب الصلاة، ص 276).