ذلِكَ بِالْاخْلاصِ جَعَلَ لَكَ عَلى‌ نَفْسِهِ انْ يَكْفِيَكَ امْرَ الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ.»[1]

پس بزرگ‌ترين حقوق خداوند بر تو، حقوقى است كه او براى خود، بر تو واجب كرده است كه آن، اساسِ همه حقوق است.

پس بزرگ‌ترين حقّ خداوند بر تو اين است كه تنها او را عبادت كنى و هيچ چيز را شريكِ او قرار ندهى. پس هر گاه عبادت خالصانه خداوند را انجام دادى، بر عهده خود مى‌گيرد كه تمام امور (و نيازمندى‌هاى) دنيا و آخرتِ تو را كفايت (و تأمين) نمايد.

نتيجه اين كه امام سجاد عليه السلام مى‌فرمايد:

حقوق خداوند بر انسان، اساسِ همه حقوق است.

دومين مجموعه حقوقىِ نظام حقوقى اسلام، حقوق انسان بر خداوند است.

حقّ انسان مؤمن بر خداوند اين است كه خداوند نيازمندى‌هاى او را در دنيا و آخرت، تأمين و كفايت كند. بحث منظّمِ حقوق مؤمن از اينجا شروع مى‌شود. حقّ خداوند بر ما انسان‌ها اين است كه بايد بنده خالصِ او باشيم و حقّ انسان مؤمن بر خداوند اين است كه بايد او را در تمام مراحلْ كفايت كند.

در اين باره مى‌فرمايد:

«ا لَيْسَ اللَّهُ بِكافٍ عَبْدَهُ»[2]

[آيا خدابراى نگهدارى بنده‌اش كافى نيست؟]

پس از حقوق متقابل خداوند و انسان، حق انسان بر خودش قرار دارد. امام سجاد عليه السلام در اين مورد مى‌فرمايد:

«ثُمَّ ما اوْجَبَ اللَّهُ عزَّ وَ جَلَّ عَلَيْكَ لِنَفْسِكَ مِنْ قَرْنِكَ الى‌ قَدَمِكَ عَلَى اخْتِلافِ جَوارِحِكَ فَجَعَلَ عَزَّ وَ جَلَّ لِلِسانِكَ عَلَيْكَ حَقّاً وَ لِسَمْعِكَ عَلَيْكَ حَقَّاً وَ لِبَصَرِكَ عَلَيْكَ حَقّاً وَ لِيَدِكَ عَلَيْكَ حَقّاً وَ لِرِجْلِكَ عَلَيْكَ حَقّاً وَ لِبَطْنِكَ عَلَيْكَ حَقّاً و لِفَرْجِكَ عَلَيْكَ حَقّاً فَهذِهِ الْجَوارِحُ السَّبْعُ الَّتى‌ بِها تَكُونُ الْافْعالُ ... وَ حَقُّ نَفْسِكَ عَلَيْكَ انْ تَسْتَعْمِلَها بِطاعَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ...»[3]

پس هر انسانى حق حفاظت، تكامل، بهداشت و تأمين سلامتى، بر خودش دارد و به همين خاطر، هيچ كس حق ندارد خود را بكُشد.

يكى از هداياى فرهنگ غرب براى ما اين است كه اگر كسى در امتحان يا كنكور دانشگاه يا يك فعاليت اقتصادى يا يك عشق نافرجام شكست خورد، به جاى واقع‌بينى و حلّ مشكلات، خودكشى مى‌كند؛ اما از نظر حقوق اسلامى، خودكشى حرام و ممنوع است.

اعلاميه جهانى حقوق بشر در 30 ماده خود، اصلًا به حقوق انسان بر خويشتن نپرداخته است.

بنا بر حقوقى كه اسلام براى هر كس، بر خودش واجب كرده است، هيچ كس نمى‌تواند به خودش ضرر بزند يا بهداشت بدنش را رعايت نكند يا غذاى مورد نياز را به بدنش نرساند يا خودكشى كند.

مصعب در حالى كه لباسِ خشنى پوشيده و تسبيحى در دست گرفته بود و آثار گرسنگى شديد در قيافه‌اش ظاهر بود، خدمت امير المؤمنين عليه السلام رسيد. حضرت از وى پرسيد: چرا اين گونه هستى؟

مصعب گفت: مى‌خواهم پيرو راه شما باشم؛ شما لباس كهنه مى‌پوشيد، من هم مانند شما لباس كهنه و خشن مى‌پوشم؛ شما غذاى كافى نمى‌خوريد، من هم غذاى كافى نمى‌خورم؛ شما به زندگى اهميت نمى‌دهيد، من هم به زندگى اهميت نمى‌دهم.

[1]- همان، ص 2 و 3.

[2]- سوره زمر( 39)، آيه 36.

[3]- ر. ك: مجلسى، محمدباقر، بحار الانوار، ج 74، ص 2 و 3.